ನೆಹರೂ- ನೇತಾಜಿ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯದ ನಡುವೆಯೂ ಪರಸ್ಪರ ಗೌರವ
ನೇತಾಜಿ ಸುಭಾಶ್ಚಂದ್ರ ಬೋಸ್ ಅವರನ್ನು ಯುದ್ಧಾಪರಾಧಿ ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸಿ ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಜವಾಹರ್‌ಲಾಲ್ ನೆಹರೂ ಅವರು ಕ್ಲೆಮೆಂಟ್ ಅಟ್ಲಿ ಅವರಿಗೆ ಬರೆದಿದ್ದರು ಎನ್ನಲಾದ ಪತ್ರ ವರ್ಷದಿಂದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣದಲ್ಲಿ ಹರಿದಾಡುತ್ತಿತ್ತು. ಪ್ರಧಾನಿ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನೇತಾಜಿ ರಹಸ್ಯ ಕಡತಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಗೊಳಿಸಿದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ಇದು ಚಲಾವಣೆಗೆ ಬಂದಿದೆ. ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಈ ಪತ್ರ ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಗೆ ಬಹಿರಂಗವಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆ ಮೂಡಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ನಡೆಯಿತು.
ಆ ಪತ್ರ ನಕಲಿ ಹಾಗೂ ಕಪೋಲ ಕಲ್ಪಿತ ಎನ್ನುವುದು ಹಲವು ಕಾರಣಗಳಿಂದ ಸ್ಪಷ್ಟ. ಇದರಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಕರಣ ಹಾಗೂ ಸ್ಪೆಲ್ಲಿಂಗ್ ದೋಷಗಳು ಹೇರಳವಾಗಿವೆ. ಖ್ಯಾತ ಇತಿಹಾಸತಜ್ಞ ರಾಮಚಂದ್ರ ಗುಹಾ ಇದನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣ ಅನಧಿಕೃತ; ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಹಿರಂಗವಾದ ನೇತಾಜಿ ಕಡತಗಳಿಗೂ ಇದಕ್ಕೂ ಯಾವುದೇ ಸಾಮ್ಯತೆ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಕಟ್ಟುಕಥೆಯ ಪತ್ರ, ಸಂಘ ಪರಿವಾರ ಹಾಗೂ ಬೆಂಬಲಿಗರ ಸೃಷ್ಟಿ. ಸುಳ್ಳು ಪ್ರಚಾರದ ಮೂಲಕ ನೆಹರೂ ಹೆಸರಿಗೆ ಮಸಿ ಬಳಿಯುವ ಯತ್ನ ಎಂದು ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಜೊತೆಗೆ ಗಾಂಧಿ, ನೆಹರೂ ಹಾಗೂ ಇತರರ ಬಗ್ಗೆ ಬೋಸ್ ಯಾವ ಭಾವನೆ ಹೊಂದಿದ್ದರು ಎನ್ನುವ ಅಂಶವನ್ನು ಮರು ಶೋಧ ಮಾಡಲು ಇದು ಸುಸಂದರ್ಭವಾಗಿದ್ದು, ಇದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾದ ಹಲವು ದಾಖಲೆಗಳು ಈಗ ಲಭ್ಯ.
ಭಗತ್‌ಸಿಂಗ್ 1928ರಲ್ಲಿ ನಯೇ ನೇತಾವೋಂ ಕೆ ಅಲಗ್ ಅಲಗ್ ವಿಚಾರ್ (ಹೊಸ ನಾಯಕರ ಭಿನ್ನ ವಿಚಾರಗಳು) ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯಡಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ, ಅವರು ನೆಹರೂ ಹಾಗೂ ಬೋಸ್ ಅವರನ್ನು ತುಲನೆ ಮಾಡಿ, ಇಬ್ಬರನ್ನೂ ಅಪ್ಪಟ ದೇಶಪ್ರೇಮಿಗಳು ಹಾಗೂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ ಚಳವಳಿಯ ಉದಯೋನ್ಮುಖ ನಾಯಕರು ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸಿದ್ದರು. ಸಮಾಜವಾದ ಹಾಗೂ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾದದ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ನೆಹರೂ ಅವರನ್ನು ಯುವಕರು ಅನುಸರಿಸುವಂತೆ ಭಗತ್‌ಸಿಂಗ್ ಕರೆ ನೀಡಿದ್ದರು. ಇದು ನೆಹರೂ ಹಾಗೂ ಬೋಸ್ ಅವರ ವರ್ಚಸ್ಸು ಮತ್ತು ನಾಯಕತ್ವ ಗುಣವನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಮುಂದೊಂದುದಿನ ಭಗತ್‌ಸಿಂಗ್ ಅವರನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷರು ಗಲ್ಲಿಗೇರಿಸುವ ದಿನ, ನನ್ನ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಕಾನೂನು ಹಾಗೂ ಇತರ ನೆರವು ನೀಡಿದ ನೆಹರೂ ಹಾಗೂ ಬೋಸ್ ಅವರಿಗೆ ಕೃತಜ್ಞತೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದಾಗಿ ತಿಳಿಸಿ ಎಂದು ತಮ್ಮನ್ನು ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಭೇಟಿ ಮಾಡಲು ಬಂದಿದ್ದ ವಕೀಲನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದರು. ಇದು ಭಗತ್‌ಸಿಂಗ್ ಅವರು ನೆಹರೂ- ಬೋಸ್ ಬಗ್ಗೆ ಹೊಂದಿದ್ದ ಗೌರವ ವನ್ನು ಮತ್ತು ಈ ಇಬ್ಬರು ನಾಯಕರು ಭಗತ್‌ಸಿಂಗ್ ಬಗ್ಗೆ ಹೊಂದಿದ್ದ ಗೌರವವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.
ಬೋಸ್ ಜನಪ್ರಿಯತೆ
1938-39ರಲ್ಲಿ ಸುಭಾಶ್ಚಂದ್ರ ಬೋಸ್ ಅವರು ಭಾರತ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾದಾಗ ಅವರ ಜನಪ್ರಿಯತೆ ಉತ್ತುಂಗದಲ್ಲಿತ್ತು. ದೇಶದಲ್ಲಿ ಗಾಂಧೀಜಿಯವರನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿದರೆ, ಎರಡನೆ ಅತ್ಯಂತ ಜನಪ್ರಿಯ ನಾಯಕ ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆ ಅವರದ್ದಾಗಿತ್ತು. ಇದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿ ಹಾಗೂ ಬೋಸ್ ಮಧ್ಯೆ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯ ಮೂಡಿತು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ ಚಳವಳಿಯ ಅಂಗವಾಗಿ ಉಗ್ರವಾದಿ ಕೃತ್ಯ ಎಸಗಬೇಕು ಎನ್ನುವುದು ಬೋಸ್ ಸಲಹೆಯಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಇದಕ್ಕೆ ವಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತವಾದದ್ದು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿದ್ದ ಬಲಪಂಥೀಯ ನಾಯಕರಾದ ಸರ್ದಾರ್ ಪಟೇಲ್, ಜಿ.ಡಿ.ಬಿರ್ಲಾ, ಜಿ.ಬಿ.ಪಂತ್ ಹಾಗೂ ರಾಜೇಂದ್ರ ಪ್ರಸಾದ್ ಅವರಿಂದ. ಏಕೆಂದರೆ ಎಡಪಂಥೀಯ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ಬೋಸ್ ಪಕ್ಷದ ಪ್ರಬಲ ನಾಯಕರಾಗಿ ಬೆಳೆದದ್ದು, ಹಾಗೂ ಅವರ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲ ನಾಯಕತ್ವ ಮತ್ತು ವರ್ಚಸ್ಸು, ಸಮೂಹವನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿದ್ದುದು ಇದಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣ. ನೆಹರೂ ಕೂಡಾ ಬೋಸ್ ಅವರಷ್ಟೇ ವರ್ಚಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದು, ಬೋಸ್ ವಿಚಾರಧಾರೆಯನ್ನೇ ಹೊಂದಿದ್ದರೂ, ಬೋಸ್ ಅವರಂತೆ ಗಾಂಧೀಜಿ ವಿರುದ್ಧ ಸ್ವತಂತ್ರ ನಿಲುವು ಪ್ರಕಟಿಸುವಷ್ಟು ಸಮರ್ಥರಿರಲಿಲ್ಲ.
ಗಾಂಧೀಜಿಯವರ ಅಭ್ಯರ್ಥಿ ಪಟ್ಟಾಭಿ ಸೀತಾರಾಮಯ್ಯ ಅವರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಬೋಸ್ ಎರಡನೆ ಬಾರಿಗೆ 1939ರಲ್ಲಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದಾಗ, ಬಲಪಂಥೀಯ ಗುಂಪಿನ ಸರ್ದಾರ್ ಪಟೇಲ್ ಹಾಗೂ ಜಿ.ಬಿ.ಪಂತ್ ಅವರು ಬೋಸ್‌ರನ್ನು ಖಡಾಖಂಡಿತವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಿದರು. ಬೋಸ್ ವಿರುದ್ಧ ನಿರ್ಣಯವನ್ನೂ ಮಂಡಿಸಿದರು. ಸೀತಾರಾಮಯ್ಯ ಅವರ ಸೋಲು ನನ್ನ ಸ್ವಂತ ಸೋಲು ಎಂದು ಗಾಂಧೀಜಿ ಹೇಳಿಕೆ ನೀಡಿದ್ದು, ಪಟೇಲ್ ಬಣಕ್ಕೆ ಬೆಂಬಲ ಸೂಚಿಸುವಷ್ಟಕ್ಕೇ ಸೀಮಿತವಾಯಿತು. ನೆಹರೂ ಮಾತ್ರ ಬೋಸ್ ಅವರನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವ ಅಥವಾ ಅವರ ಬೆಂಬಲಕ್ಕೆ ನಿಲ್ಲುವ ಸ್ಪಷ್ಟ ನಿಲುವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಲೇ ಇಲ್ಲ. ಬೋಸ್ ಬರೆದ ಪತ್ರಕ್ಕೆ ಉತ್ತರವಾಗಿ ಗಾಂಧೀಜಿ, ನೀವು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳು ಇತರ ಹಾಗೂ ನನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯಕ್ಕೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದ್ದು, ಅವರನ್ನು ಸನಿಹಕ್ಕೆ ತರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯೇ ನನಗೆ ಕಾಣುತ್ತಿಲ್ಲ ಎಂದಿದ್ದರು.
ತೀವ್ರ ಒತ್ತಡದಿಂದ ಬೋಸ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷಸ್ಥಾನದಿಂದ ಕೆಳಗಿಳಿದರೂ, ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿರಾಶರಾಗಿದ್ದರು. ಮುಂದೆ ಅವರ ಸ್ನೇಹಿತೆ (ಮುಂದೆ ಪತ್ನಿ) ಎಮಿಲಿಗೆ ಬರೆದ ಪತ್ರದಲ್ಲಿ ಬೋಸ್, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಬಲಪಂಥೀಯ ಮುಖಂಡರು ನನ್ನ ವಿರುದ್ಧ ಗಾಂಧೀಜಿ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಅಸಮಾಧಾನ ತೋಡಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ನಿಮ್ಮಿಂದ ಕೂಡಾ ಮುಕ್ತವಾದ ಬೆಂಬಲ ನಿರೀಕ್ಷಿಸಿದ್ದೆ. ಅದು ಬಾರದೇ ಇದ್ದುದರಿಂದ ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ನಿರಾಶೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ನೆಹರೂ ಅವರಿಗೆ ಬೋಸ್ ಪತ್ರ ಬರೆದಿದ್ದರು. ಮುಂದೊಂದು ದಿನ ಬೋಸ್, ನಾನು ಬೇರೆಯವರ ವಿಶ್ವಾಸ ಗೆಲ್ಲುವಲ್ಲಿ ಸಫಲವಾದರೂ, ದೇಶದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ವ್ಯಕ್ತಿ (ಗಾಂಧೀಜಿ)ಯವರ ವಿಶ್ವಾಸ ಗೆಲ್ಲಲಾಗದಿದ್ದುದು ದುರಂತ ಎಂದು ಬೇಸರದಿಂದ ಹೇಳಿಕೊಂಡಿದ್ದರು.
ಬೋಸ್ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಬ್ಲಾಕ್ ಸ್ಥಾಪಿಸುವ ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಯ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರಿದರೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಒಂದು ಬಣ ಎಡಪಂಥೀಯ ವಿಚಾರಧಾರೆಯ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಪಕ್ಷದೊಳಗೆ ಒಗ್ಗೂಡಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿತು. ಬೋಸ್ ಅವರ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಂದ ಎಚ್ಚೆತ್ತ ಬ್ರಿಟಿಷರು, ಅವರನ್ನು ಗೃಹಬಂಧನಕ್ಕೆ ಒಳಪಡಿಸಿದರು. ಸಹರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾದಿಗಳ ನೆರವಿನಿಂದ 1941ರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡ ಬೋಸ್, ಮುಂದಿನ ಮೂರು ವರ್ಷಗಳನ್ನು ಜರ್ಮನಿ ಹಾಗೂ ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಳೆದರು. ಇದು ಅವರ ಆಝಾದ್ ಹಿಂದ್ ಫೌಝ್ ಅಥವಾ ಇಂಡಿಯನ್ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಆರ್ಮಿ ಹುಟ್ಟಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಜೊತೆಗೆ ಫ್ರೀ ಇಂಡಿಯಾ ಸೆಂಟರ್ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದ ಸಂಭಾವ್ಯ ಸರಕಾರದ ಉದಯಕ್ಕೂ ಇದು ಕಾರಣವಾಯಿತು.
ಕುತೂಹಲದ ವಿಷಯವೆಂದರೆ ಗಾಂಧೀಜಿ ಹಾಗೂ ನೆಹರೂ ಬಗೆಗಿನ ಅವರ ಗೌರವ ಹಾಗೆಯೇ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿತು. ಗಾಂಧೀಜಿ ಹಾಗೂ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನೇತೃತ್ವದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ ಚಳವಳಿಯ ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ಪೂರಕವಾಗಿ ಐಎನ್‌ಎ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಬೋಸ್ ಘೋಷಿಸಿದ್ದರು. ಬಹುಶಃ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ, ಈ ಮುಖಂಡರು ಹೊಂದಿದ್ದ ಜಾತ್ಯತೀತವಾದ ಹಾಗೂ ಉದಾರವಾದಿ ಮೌಲ್ಯಗಳು ಕೇವಲ ಸ್ವಾತಂತ್ರ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೇ ದೇಶದ ಭವಿಷ್ಯಕ್ಕೂ ಅಗತ್ಯ ಎಂಬ ಕಾರಣದಿಂದ ಇರಬೇಕು. ಇಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ಅಂಶವೆಂದರೆ, 1940ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಗಾಂಧೀಜಿ ಹಾಗೂ ಬೋಸ್ ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ ಚಳವಳಿಯ ಎರಡು ಆಧಾರಸ್ತಂಭಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಈ ವೇಳೆಗೆ ಕೋಮುವಾದಿ ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಭಾ ಹಾಗೂ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸ್ವಯಂಸೇವಕ ಸಂಘಗಳು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ನೇರವಾಗಿ ಬೆಂಬಲ ಘೋಷಿಸಿದವು ಹಾಗೂ ಅವರ ಒಡೆದು ಆಳುವ ನೀತಿಯ ಅನುಷ್ಠಾನಕ್ಕೆ ಸಹಕರಿಸಿದರು. ಹಿಂದುತ್ವದ ಪ್ರಮುಖ ನಾಯಕರಾಗಿದ್ದ ವಿ.ಡಿ.ಸಾವರ್ಕರ್, ತಮ್ಮನ್ನು ಜೀವಾವಧಿ ಶಿಕ್ಷೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಿದರೆ, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿಧೇಯರಾಗಿರುವ ಬಗ್ಗೆ ಲಿಖಿತ ಭರವಸೆ ನೀಡಿದರು.
ಕೋಮು ಕೂಟದ ವಿರುದ್ಧ
ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿದ್ದ ಬಲಪಂಥೀಯ ನಾಯಕರ ಜಾತ್ಯತೀತ ಹಾಗೂ ಸಮಾಜವಾದಿ ಮೌಲ್ಯಗಳ ಬದ್ಧತೆ ಬಗೆಗೆ ಬೋಸ್ ಸಂದೇಹ ಬಲವಾದಂತೆ, ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಭಾ, ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಲೀಗ್‌ನಂಥ ಕೋಮುವಾದಿ ಸಂಘಟನೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಅಸಹ್ಯ ವೈರತ್ವದ ಭಾವನೆ ಬೆಳೆಯಿತು. ಬೋಸ್ ಅವರ ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಇಂಥ ಕೋಮುವಾದಿ ಮುಖಂಡರು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತ ಹುದ್ದೆಗೆ ಏರದಂತೆ ತಡೆಯಲಾಯಿತು. ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಬ್ಲಾಕ್ ವೀಕ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಬೋಸ್ 1940ರ ಮೇ 4ರಂದು ಬರೆದ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಮತ್ತು ಕೋಮು ಸಂಘಟನೆಗಳು ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ಸಂಪಾದಕೀಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಬಹಳ ಹಿಂದೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದ ಪ್ರಮುಖ ನಾಯಕರು ಕೋಮು ಸಂಘಟನೆಗಳಾದ ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಭಾ ಹಾಗೂ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಲೀಗ್ ಸದಸ್ಯರಾಗಬಹುದಿತ್ತು. ಈ ಕೋಮು ಸಂಘಟನೆಗಳು ಹಿಂದಿಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಮತೀಯವಾಗಿವೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಭಾರತ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್, ತನ್ನ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಹೊಸ ವಿಧಿಯನ್ನು ಸೇರಿಸಿ, ಇಂಥ ಕೋಮು ಸಂಘಟನೆಗಳ ಸದಸ್ಯರು ಪಕ್ಷದ ಕಾರ್ಯಕಾರಿ ಸಮಿತಿಯ ಸದಸ್ಯರಾಗುವಂತಿಲ್ಲ ಎಂಬ ನಿರ್ಧಾರಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆ
ಭಾರತೀಯ ಜನಸಂಘದ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ಶ್ಯಾಮಪ್ರಸಾದ್ ಮುಖರ್ಜಿ ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಭಾ ಸೇರಿದ ಬಳಿಕ, ಅವರು ತಮ್ಮ ದಿನಚರಿಯಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಬರೆದಿದ್ದರು. ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಭಾವನ್ನು ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಘಟನೆಯಾಗಿ ಬೆಳೆಸುವುದಾದರೆ, ಅದು ಹುಟ್ಟುವ ಮೊದಲೇ ಅಂಥ ಪ್ರಯತ್ನ ವಿಫಲವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುವುದಾಗಿ ಬೋಸ್ ಹೇಳಿದ್ದರು
ಜಾತ್ಯತೀತ ಮೌಲ್ಯಗಳಿಗೆ ಬೋಸ್ ಅವರ ಬದ್ಧತೆ ಎಷ್ಟರಮಟ್ಟಿಗೆ ಬಲವಾಗಿತ್ತೆಂದರೆ, ಐಎನ್‌ಎ ಕಟ್ಟುವ ವೇಳೆ ಹಾಗೂ ಅದಕ್ಕೆ ಸೈನಿಕರನ್ನು ನೇಮಕ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ವೇಳೆ ಕೂಡಾ ಅವರು ಬಹುತ್ವವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡರು. ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧಕೈದಿಗಳಾಗಿದ್ದ ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಅದರಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ವರ್ಗದವರಿಗೂ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ ಇರುವಂತೆ ನೋಡಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಅವರು ತಮ್ಮ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ರಾಷ್ಟ್ರಗೀತೆಯಾಗಿ ವಂದೇಮಾತರಂ ತಿರಸ್ಕರಿಸಿ, ಜನ ಗಣ ಮನವನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡರು. ಜನ ಗಣ ಮನ ಹೆಚ್ಚು ಜಾತ್ಯತೀತ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ ಎನ್ನುವುದು ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ.
ಧ್ವಜವಂದನೆ ಸಲ್ಲಿಸುವಾಗ ಜೈರಾಮ್ ಬದಲು ಜೈಹಿಂದ್ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಒತ್ತು ನೀಡಿದರು. ಮುಂದೆ ನೆಹರೂ ಹಾಗೂ ಅವರ ಸಂಪುಟ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದ ಬಹುತೇಕ ಸಂಕೇತಗಳನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿತು. ಐಎನ್‌ಎ ಸದಸ್ಯರು ಹಾಗೂ ಉನ್ನತ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಧರ್ಮಗಳಿಗೆ, ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಹಾಗೂ ಜನಾಂಗಗಳಿಗೆ ಸೇರಿದವರಾಗಿದ್ದರು. ಬೋಸ್ ಅವರ ಆತ್ಮೀಯ ಜನರಲ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಹಾಗೂ ಸಿಖ್ಖ್ ಜನರು ಸೇರಿದ್ದರು. ಮಿತ್ರಪಡೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಸೋಲು ಉಂಟಾದಾಗ ಬೋಸ್, ಸಿಂಗಾಪುರದಿಂದ ಜಪಾನ್ ನೆರವಿನೊಂದಿಗೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು. ಆಗ ಅವರು ಭಾರತೀಯ ಸಹಚರರ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಜೊತೆಯಾಗಿದ್ದವರೆಂದರೆ, ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ಹಬೀಬುರ್ ರೆಹಮಾನ್.
ಬೋಸ್ ಉದಾರವಾದಿ ಹಾಗೂ ಮಹಿಳಾ ಸಮಾನತೆಯಲ್ಲಿ ನಂಬಿಕೆ ಇಟ್ಟವರು. ಅವರು ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ ಜಪಾನಿ ಜನರಲ್‌ಗಳನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿ, ತಾವು ಐಎನ್‌ಎ ಮಹಿಳಾ ಘಟಕವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಲು ಮನವೊಲಿಸಿದರು. ಅದು ಝಾನ್ಸಿರಾಣಿ ರೆಜಿಮೆಂಟ್ ಎಂದು ಹೆಸರು ಪಡೆಯಿತು. ಅದರ ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಸ್ವಾಮಿನಾಥನ್ (ಬಳಿಕ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಸೆಹಗಲ್) ಮುಂದೆ ದೇಶದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಎನ್‌ಡಿಎ ಅಭ್ಯರ್ಥಿ ಡಾ.ಅಬ್ದುಲ್ ಕಲಾಂ ವಿರುದ್ಧ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದರು.
1944ರ ಜುಲೈ 6ರಂದು ಸಿಂಗಾಪುರದ ತಮ್ಮ ಆಝಾದ್ ಹಿಂದ್ ರೇಡಿಯೊದಿಂದ ಪ್ರಸಾರ ಭಾಷಣ ಮಾಡಿದ ಬೋಸ್, ಆರಂಭದಲ್ಲೇ ತಮ್ಮ ಸಮರಕ್ಕೆ ಗಾಂಧೀಜಿಯವರ ಆಶೀರ್ವಾದ ಬೇಡಿದರು. ಗಾಂಧೀಜಿಯನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರಪಿತ ಎಂದು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಸಂಬೋಧಿಸಿದವರು ಬೋಸ್.
ಗಾಂಧಿ ಹಾಗೂ ನೆಹರೂ ಕೂಡಾ ಬೋಸ್ ಅವರನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತಲೇ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ. ಗಾಂಧೀಜಿ ಬೋಸ್ ಅವರನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರಭಕ್ತ ರಾಜಕುಮಾರ ಎಂದು ಕರೆದು, ಅವರ ರಾಷ್ಟ್ರಭಕ್ತಿ ಅದ್ವಿತೀಯ ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸಿದ್ದರು. ಬೋಸ್ ವಿಮಾನ ಅಪಘಾತದಲ್ಲಿ ಮೃತಪಟ್ಟದ್ದು ಗಾಂಧೀಜಿಗೆ ಮನವರಿಕೆಯಾದಾಗ, ಬೋಸ್ ತಮ್ಮ ಸಂದೇಶ ಹಾಗೂ ಜಗತ್ತಿನ ಮುಂದಿಟ್ಟ ಆದರ್ಶಗಳೊಂದಿಗೆ ನಮ್ಮಿಂದಿಗೆ ಸದಾ ಜೀವಂತ ಇದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಗಾಂಧೀಜಿ ಕಂಬನಿಗರೆದಿದ್ದರು.
1945ರಲ್ಲಿ ಸೆರೆಹಿಡಿಯಲ್ಪಟ್ಟ ಐಎನ್‌ಎ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರ ದೇಶದ್ರೋಹದ ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಗುರಿಪಡಿಸಿದಾಗ, ಅವರನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡ ನಾಲ್ವರು ವಕೀಲರಲ್ಲಿ ನೆಹರೂ ಸೇರಿದ್ದರು. ಐಎನ್‌ಎ ಪರಿಹಾರ ಸಮಿತಿಯನ್ನು ಸಂಘಟಿಸಿದ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷ, ಐಎನ್‌ಎ ಕೈದಿಗಳು ಬಿಡುಗಡೆ ಹೊಂದಿದ ಬಳಿಕ ಅವರಿಗೆ ಹಣಕಾಸು ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗದ ನೆರವು ನೀಡಿತು. ಮೋದಿ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ ರಹಸ್ಯ ಕಡತಗಳಿಂದ ತಿಳಿದುಬರುವಂತೆ, 1952ರಲ್ಲಿ ಬೋಸ್ ಅವರ ವಿಧವಾಪತ್ನಿಗೆ ನೆಹರೂ ಹಣಕಾಸು ನೆರವು ನೀಡಲು ಮುಂದಾಗಿದ್ದರು.
ಗಾಂಧಿ ಹಾಗೂ ಬೋಸ್ ನಡುವೆ ಮಹತ್ವದ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯ ಇದ್ದುದು, ನೆಹರೂ ಅವರು ಬೋಸ್‌ರನ್ನು ಸಂಭಾವ್ಯ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದುದು ನಿಜವಾಗಿರಬಹುದಾದರೂ, ಅಂಥ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳು, ತಪ್ಪುಕಲ್ಪನೆಗಳು ಹಾಗೂ ಪೈಪೋಟಿ ಪ್ರಬಲ ಹಾಗೂ ಸ್ವತಂತ್ರ ಮನೋಭಾವ ಮುಖಂಡರಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯ. ಈ ನಾಯಕರ ಕೆಲ ದೌರ್ಬಲ್ಯದ ಬಗೆಗಿನ ಗಂಭೀರ ಟೀಕೆಗಳು ಕೂಡಾ ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸುಭಾಶ್ಚಂದ್ರ ಬೋಸ್ ಅವರನ್ನು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ವಿರೋಧಿ ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಮೂಲೆಗುಂಪು ಮಾಡಿದ್ದು, ಗಾಂಧೀಜಿಯವರ ದೌರ್ಬಲ್ಯಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿ. ಅಂತೆಯೇ ಬಲಪಂಥೀಯರ ವಿರುದ್ಧದ ಸಂಘರ್ಷದಲ್ಲಿ ನೆಹರೂ ಬೋಸ್ ಅವರಿಗೆ ಬಹಿರಂಗವಾಗಿ ಬೆಂಬಲ ನೀಡದೇ ಇದ್ದುದು, ಜಪಾನಿ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಬೋಸ್ ಅತಿಯಾಗಿ ನೆಚ್ಚಿಕೊಂಡು ಅದು ದುಬಾರಿಯಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿದ್ದು, ಎಲ್ಲವೂ ಇಂಥ ದೌರ್ಬಲ್ಯಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿ. ಅದಾಗ್ಯೂ ಇಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ಅಂಶವೆಂದರೆ, ಅಸಮಾಧಾನ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರೂ ತಂಡವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವಾಗ ಅವರು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದ ಪ್ರಬುದ್ಧತೆ, ಅವರು ನೀಡಿದ ನಾಯಕತ್ವ, ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದ ಧೈರ್ಯ, ವೈಯಕ್ತಿಕ ತ್ಯಾಗ, ಸಮೂಹದೊಂದಿಗೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಣೆ, ಜಾತ್ಯತೀತವಾದ ಹಾಗೂ ಬಹುತ್ವದ ಆದರ್ಶಕ್ಕೆ ಬದ್ಧತೆ, ಕೋಮುಸಿದ್ಧಾಂತಗಳಿಗೆ ನಿರಂತರ ವಿರೋಧದಂಥ ಹಲವು ಪ್ರಮುಖ ಮೌಲ್ಯಗಳು, ಈ ಮುಖಂಡರು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದರೂ, ಪರಸ್ಪರರ ಬಗ್ಗೆ ಗೌರವ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣವಾಗಿದ್ದವು.
ಇದು ಕೇವಲ ಗಾಂಧೀಜಿ, ಬೋಸ್ ಹಾಗೂ ನೆಹರೂ ಅವರ ವಿಚಾರಕ್ಕಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಗದೆ, ಇತರ ಸ್ವಾತಂತ್ರ ಹೋರಾಟಗಾರರಾದ ಭಗತ್‌ಸಿಂಗ್, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ಸರ್ದಾರ್ ಪಟೇಲ್ ಅವರಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಅವರು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಯೋಚನೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳನ್ನು ಮುಂದಿಟ್ಟರೂ, ಕೆಲ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಮಾನವೀಯ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಪರಸ್ಪರ ಹಂಚಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತ ಜಾತ್ಯತೀತ ಹಾಗೂ ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ಮತ್ತು ಮೂಲಭೂತ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಲು ಇವರು ಕಾರಣ. ಇಂದು ನಮ್ಮ ಮುಂದಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಸವಾಲು ಎಂದರೆ, ಈ ಪ್ರಬಲ ಅಡಿಗಲ್ಲಿನ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ದೇಶವನ್ನು ಕಟ್ಟುವುದು ಹಾಗೂ ಬಡತನ, ಅವಕಾಶಗಳ ಅಸಮಾನತೆ, ದಲಿತರು ಹಾಗೂ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ವಿರುದ್ಧದ ತಾರತಮ್ಯ, ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ಹಾಗೂ ಅಧಿಕಾರಾತ್ಮಕ ಪಕ್ಷಪಾತಗಳು ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗೇ ಅಪಾಯ ತಂದೊಡ್ಡಿರುವ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸುವುದು.
