ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ರಕ್ಷಾಕವಚ: ಬಂಧನದ ಲಿಖಿತ ಕಾರಣ ಕಡ್ಡಾಯಗೊಳಿಸಿದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್

ಪೊಲೀಸರು ಕಾನೂನು ಪಾಲನೆ ಮಾಡುವವರು ಮಾತ್ರ, ಕಾನೂನಿಗಿಂತ ದೊಡ್ಡವರಲ್ಲ. ಅವರು ತಮ್ಮ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಮನಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು, ಸಂವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಬದ್ಧರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕು. ಈ ತೀರ್ಪು ಆ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಬಲವಾದ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯ ಗಂಟೆಯಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನೂ ತನ್ನ ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು, ಈ ತೀರ್ಪಿನ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡುವುದು ಮತ್ತು ದುರದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಅಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಎದುರಾದಾಗ, ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಅದೇ ನಿಜವಾದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಲಕ್ಷಣ.

ವ್ಯಕ್ತಿಯೊಬ್ಬನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಭೀಕರವಾದ ಕ್ಷಣವೆಂದರೆ, ಕಾರಣವೇ ತಿಳಿಯದೆ ಸರಕಾರಿ ಅಧಿಕಾರದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯೊಬ್ಬರಿಂದ ತನ್ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು. ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನವು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಪ್ರಜೆಗೂ ವಿಧಿ 21ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಜೀವಿಸುವ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ಈ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಕಾನೂನಿನಿಂದ ಸ್ಥಾಪಿತವಾದ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನದ ಹೊರತಾಗಿ (Procedure Established by Law) ಕಸಿದುಕೊಳ್ಳುವಂತಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಆ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನ ಹೇಗಿರಬೇಕು? ಅದು ಕೇವಲ ಔಪಚಾರಿಕತೆ ಆಗಿರಬೇಕೇ ಅಥವಾ ನ್ಯಾಯಯುತ, ಪಾರದರ್ಶಕ ಮತ್ತು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗಿರಬೇಕೇ?

ಈ ಮಹತ್ವದ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಉತ್ತರವಾಗಿ, ನವೆಂಬರ್ 6, 2025 ರಂದು, ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಬಿ.ಆರ್. ಗವಾಯಿ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಆಗಸ್ಟಿನ್ ಜಾರ್ಜ್ ಮಸೀಹ್ ಅವರನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಪೀಠವು, ಮಿಹಿರ್ ರಾಜೇಶ್ ಶಾ ವಿರುದ್ಧ ಸ್ಟೇಟ್ ಆಫ್ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ತೀರ್ಪನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ಈ ತೀರ್ಪು, ನಾಗರಿಕರ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುವ ಮತ್ತು ಪೊಲೀಸ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತವಾಗಿಸುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿದೆ.

ಈ ತೀರ್ಪಿನ ಸಾರಾಂಶ ಸರಳ ಮತ್ತು ಸ್ಪಷ್ಟ: ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಂಧಿಸಿದಾಗ, ಆತನ ಬಂಧನದ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಲಿಖಿತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನೀಡುವುದು ಕಡ್ಡಾಯ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಒಂದು ವೇಳೆ ಬಂಧನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತಕ್ಷಣವೇ ಲಿಖಿತ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದಿದ್ದರೂ, ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ರಿಮಾಂಡ್‌ಗಾಗಿ ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಮುಂದೆ ಹಾಜರುಪಡಿಸುವ ಕನಿಷ್ಠ ಎರಡು ಗಂಟೆಗಳ ಮೊದಲು ಲಿಖಿತ ಪ್ರತಿಯನ್ನು ನೀಡಲೇಬೇಕು. ಈ ನಿಯಮವನ್ನು ಪಾಲಿಸದಿದ್ದರೆ, ಅಂತಹ ಬಂಧನ ಮತ್ತು ನಂತರದ ರಿಮಾಂಡ್ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ತಕ್ಷಣವೇ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಈ ತೀರ್ಪು ಏಕೆ ಇಷ್ಟು ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು, ನಮ್ಮ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿನ ಒಂದು ಕಹಿ ವಾಸ್ತವವನ್ನು ನಾವು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಅನೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಅಥವಾ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ದುರ್ಬಲವಾಗಿರುವವರ, ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ಅಥವಾ ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ‘ವಿಭಿನ್ನ’ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟವರ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ, ‘ಗುರುತು’ (Identity) ಅಥವಾ ಸಂಶಯವೇ ಬಂಧನಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ.

ಪೊಲೀಸರು ಕೇವಲ ಸಂಶಯದ ಮೇಲೆ ಅಥವಾ ಮೇಲಾಧಿಕಾರಿಗಳ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಮಣಿದು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಬಂಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ನಂತರ, ಆ ಬಂಧನವನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸಲು ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರಗಳನ್ನು ‘ನಿರ್ಮಿಸಲು’ ಅಥವಾ ‘ಹುಡುಕಲು’ ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ, ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮೂಲೆಗುಂಪಾಗುತ್ತವೆ. ‘ಮೊದಲು ಬಂಧನ, ನಂತರ ತನಿಖೆ’ ಎಂಬ ಈ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಮನಸ್ಥಿತಿ ಇಂದಿಗೂ ಪೊಲೀಸ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಆಳವಾಗಿ ಬೇರೂರಿದೆ. ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತನ್ನ ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ಈ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುವ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದೆ.

ಈ ಹೊಸ ತೀರ್ಪು ಈ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಅಭ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ನೇರವಾಗಿ ಕೊಡಲಿಪೆಟ್ಟು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈಗ, ಪೊಲೀಸರು ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಂಧಿಸುವ ಮೊದಲೇ ಅವರ ಬಳಿ ಬಂಧನವನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸಲು ‘ಸಮರ್ಥನೀಯ ಆಧಾರ’ ಇರಬೇಕು. ಅದನ್ನು ಅವರು ಕೇವಲ ಮೌಖಿಕವಾಗಿ ಹೇಳಿದರೆ ಸಾಲದು, ಲಿಖಿತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ದಾಖಲಿಸಬೇಕು. ಇದು ಯಾಕೆ ಬಂಧಿಸುತ್ತಿದ್ದೀರಿ? ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ತಕ್ಷಣದ ಮತ್ತು ಸ್ಪಷ್ಟ ಉತ್ತರವನ್ನು ಖಾತ್ರಿಪಡಿಸುತ್ತದೆ.

ಮಿಹಿರ್ ಶಾ ತೀರ್ಪಿನ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶಗಳು

ಈ ತೀರ್ಪು ಈ ಹಿಂದೆ ಪಂಕಜ್ ಬನ್ಸಾಲ್ (PMLA ಕಾಯ್ದೆ) ಮತ್ತು ಪ್ರಬೀರ್ ಪುರಕಾಯಸ್ಥ (UAPA ಕಾಯ್ದೆ) ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ ತೀರ್ಪುಗಳನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಆ ತೀರ್ಪುಗಳು ಕಠಿಣವಾದ ವಿಶೇಷ ಕಾಯ್ದೆಗಳಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದವು. ಆದರೆ, ಮಿಹಿರ್ ಶಾ ತೀರ್ಪು ಈ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಭಾರತೀಯ ದಂಡ ಸಂಹಿತೆ ಐಪಿಸಿ (ಈಗ ಭಾರತೀಯ ನ್ಯಾಯ ಸಂಹಿತೆ - ಬಿಎನ್‌ಎಸ್) ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಕಾನೂನುಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಇದು ತೀರ್ಪಿನ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿದೆ.

ತೀರ್ಪಿನ ಪ್ರಮುಖ ನಿರ್ದೇಶನಗಳು ಹೀಗಿವೆ:

ಎಲ್ಲಾ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಕಡ್ಡಾಯ: ಬಂಧನದ ಲಿಖಿತ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ನೀಡುವುದು ಯಾವುದೇ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾಯ್ದೆಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿಲ್ಲ. ಇದು ಎಲ್ಲಾ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ.

ಲಿಖಿತ ಮತ್ತು ಅರ್ಥವಾಗುವ ಭಾಷೆ: ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಕೇವಲ ಹೇಳಿದರೆ ಸಾಲದು, ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗುವ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಲಿಖಿತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನೀಡಬೇಕು. ಮೌಖಿಕವಾಗಿ ಹೇಳುವುದರಿಂದ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಆಘಾತದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಗ್ರಹಿಸದಿರಬಹುದು ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದೆ.

ಕಠಿಣ ಕಾಲಮಿತಿ (The 2-Hour Rule):

ಸಾಮಾನ್ಯ ನಿಯಮ: ದಾಖಲೆ ಆಧಾರಿತ ಅಥವಾ ಆರ್ಥಿಕ ಅಪರಾಧಗಳಂತಹ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಅಥವಾ ಆರೋಪಿಯು ತನಿಖೆಗೆ ಸಹಕರಿಸಲು ಬಂದಾಗ, ಬಂಧನದ ಸಮಯದಲ್ಲೇ ಲಿಖಿತ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ನೀಡಬೇಕು.

ವಿನಾಯಿತಿ: ಅಪರೂಪದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ (ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಪೊಲೀಸ್ ಅಧಿಕಾರಿಯೊಬ್ಬರ ಮುಂದೆಯೇ ಕೊಲೆ ನಡೆಯುವುದು) ತಕ್ಷಣ ಲಿಖಿತವಾಗಿ ನೀಡುವುದು ಅಸಾಧ್ಯವಾಗಬಹುದು. ಅಂತಹ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಮೌಖಿಕವಾಗಿ ತಿಳಿಸಬಹುದು.

ನಿರ್ಣಾಯಕ ಗಡುವು: ಆದರೆ, ಹಾಗೆ ಮೌಖಿಕವಾಗಿ ತಿಳಿಸಿದರೂ, ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಮುಂದೆ ರಿಮಾಂಡ್‌ಗಾಗಿ ಹಾಜರುಪಡಿಸುವ ಕನಿಷ್ಠ 2 ಗಂಟೆಗಳ ಮೊದಲು ಲಿಖಿತ ಪ್ರತಿಯನ್ನು ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿ ನೀಡಲೇಬೇಕು.

ಪರಿಣಾಮ: ಈ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸದಿದ್ದರೆ, ಬಂಧನ ಮತ್ತು ರಿಮಾಂಡ್ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರವಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಬಿಡುಗಡೆಗೆ ಅರ್ಹನಾಗುತ್ತಾನೆ.

ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಮತ್ತು ಶಾಸನಬದ್ಧ ರಕ್ಷಣೆಗಳು: ನಾವು ತಿಳಿಯಬೇಕಾದದ್ದು ಈ ತೀರ್ಪು ಹೊಸ ಹಕ್ಕನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ನಮ್ಮ ಸಂವಿಧಾನ ಮತ್ತು ಕಾನೂನುಗಳಲ್ಲಿ ಈಗಾಗಲೇ ಇರುವ ಹಕ್ಕುಗಳಿಗೆ ನಿಜವಾದ ಅರ್ಥವನ್ನು ಮತ್ತು ಬಲವನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನೂ ತಿಳಿದಿರಬೇಕಾದ ಕೆಲವು ಪ್ರಮುಖ ಕಾನೂನು ರಕ್ಷಣೆಗಳು ಇಲ್ಲಿವೆ:

ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳು:

ವಿಧಿ 21 (Article 21): ಜೀವಿಸುವ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಹಕ್ಕು. ಯಾವುದೇ ಬಂಧನವು ಈ ಹಕ್ಕಿನ ಮೇಲಿನ ಗಂಭೀರ ನಿರ್ಬಂಧವಾಗಿದೆ.

ವಿಧಿ 22(1) (Article 22(1)): ‘‘ಬಂಧಿತರಾದ ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ, ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಬೇಗ, ಅಂತಹ ಬಂಧನದ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸದೆ ಕಸ್ಟಡಿಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಬಾರದು...’’ ಇದು ಬಂಧನದ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯುವ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ನೀಡುತ್ತದೆ.

ವಿಧಿ 22(2): ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು 24 ಗಂಟೆಗಳ ಒಳಗೆ (ಪ್ರಯಾಣದ ಸಮಯವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ) ಹತ್ತಿರದ ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಮುಂದೆ ಹಾಜರುಪಡಿಸಬೇಕು.

ಶಾಸನಬದ್ಧ ಹಕ್ಕುಗಳು (CrPC/BNSS):

ಸೆಕ್ಷನ್ 47, BNSS (ಹಳೆಯ CrPC ಸೆಕ್ಷನ್ 50): ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ವಾರಂಟ್ ಇಲ್ಲದೆ ಬಂಧಿಸುವ ಪೊಲೀಸ್ ಅಧಿಕಾರಿಯು, ಬಂಧನದ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿವರಗಳನ್ನು ಮತ್ತು (ಜಾಮೀನು ಲಭ್ಯವಿದ್ದರೆ) ಜಾಮೀನಿನ ಹಕ್ಕಿನ ಬಗ್ಗೆ ಆ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತಕ್ಷಣವೇ ತಿಳಿಸಬೇಕು.

ಸೆಕ್ಷನ್ 48, BNSS (ಹಳೆಯ CrPC ಸೆಕ್ಷನ್ 50ಎ): ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ನಾಮನಿರ್ದೇಶನ ಮಾಡುವ ಸ್ನೇಹಿತ, ಸಂಬಂಧಿಕ ಅಥವಾ ಇತರ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಬಂಧನದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುವುದು ಪೊಲೀಸರ ಕರ್ತವ್ಯವಾಗಿದೆ.

ಸೆಕ್ಷನ್ 35(3), BNSS (ಹಳೆಯ CrPC ಸೆಕ್ಷನ್ 41ಎ): ಇದು ಅರ್ನೇಶ್ ಕುಮಾರ್ ತೀರ್ಪಿನ ಶಾಸನಬದ್ಧ ರೂಪ. ಏಳು ವರ್ಷಗಳಿಗಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಬಹುದಾದ ಅಪರಾಧಗಳಲ್ಲಿ, ಪೊಲೀಸರು ಮೊದಲು ಆರೋಪಿಗೆ ಹಾಜರಾಗಲು ನೋಟಿಸ್ ನೀಡಬೇಕು. ನೇರ ಬಂಧನ ಮಾಡುವಂತಿಲ್ಲ.

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಪರ ತೀರ್ಪುಗಳ ಸರಪಳಿ

ಮಿಹಿರ್ ಶಾ ತೀರ್ಪು ಏಕಾಂಗಿಯಲ್ಲ. ಇದು ನಾಗರಿಕರ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುವ ಹಲವಾರು ಪ್ರಮುಖ ತೀರ್ಪುಗಳ ಸರಪಳಿಯಲ್ಲಿನ ಇತ್ತೀಚಿನ ಕೊಂಡಿಯಾಗಿದೆ.

ಡಿ.ಕೆ. ಬಾಸು ವಿರುದ್ಧ ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ರಾಜ್ಯ (1997):

ಈ ತೀರ್ಪು ಬಂಧನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪೊಲೀಸರು ಪಾಲಿಸಲೇಬೇಕಾದ 11 ಆಜ್ಞೆಗಳನ್ನು (11 Commandments) ನೀಡಿತು.

ಇದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾದವುಗಳೆಂದರೆ:

ಬಂಧಿಸುವ ಅಧಿಕಾರಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಹೆಸರು ಮತ್ತು ಹುದ್ದೆಯ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಧರಿಸಿರಬೇಕು.

ಬಂಧನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ‘ಬಂಧನ ಜ್ಞಾಪಕ ಪತ್ರ’ (Memo of Arrest) ತಯಾರಿಸಬೇಕು, ಅದಕ್ಕೆ ಕನಿಷ್ಠ ಒಬ್ಬ ಸಾಕ್ಷಿ (ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯ ಅಥವಾ ಸ್ಥಳೀಯ ವ್ಯಕ್ತಿ) ಮತ್ತು ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಸಹಿ ಇರಬೇಕು.

ಬಂಧನದ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ನೇಹಿತರು ಅಥವಾ ಸಂಬಂಧಿಕರಿಗೆ 8-12 ಗಂಟೆಗಳ ಒಳಗೆ ತಿಳಿಸಬೇಕು.

ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಪ್ರತೀ 48 ಗಂಟೆಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ವೈದ್ಯಕೀಯ ಪರೀಕ್ಷೆ ನಡೆಸಬೇಕು.

ಅರ್ನೇಶ್ ಕುಮಾರ್ ವಿರುದ್ಧ ಬಿಹಾರ ರಾಜ್ಯ (2014):

ಇದು ಬಂಧನದ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು. 7 ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಬಹುದಾದ ಅಪರಾಧಗಳಲ್ಲಿ (ಇದು ಹೆಚ್ಚಿನ ಐಪಿಸಿ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ), ಪೊಲೀಸರು ‘ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತವಾಗಿ’ (Automatically) ಬಂಧಿಸುವಂತಿಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿತು. ಬಂಧನವು ‘ಅಗತ್ಯ’ ಎಂದು ತನಿಖಾಧಿಕಾರಿಯು ಲಿಖಿತವಾಗಿ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಬಂಧಿಸಬೇಕು(ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಆರೋಪಿ ತಲೆಮರೆಸಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ತಡೆಯಲು, ಸಾಕ್ಷ್ಯ ನಾಶ ಮಾಡುವುದನ್ನು ತಡೆಯಲು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅಪರಾಧ ಮಾಡುವುದನ್ನು ತಡೆಯಲು). ಈ ತೀರ್ಪು ಪಾಲನೆಯಾಗದ ಕಾರಣ, ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಪದೇ ಪದೇ ಪೊಲೀಸ್ ಇಲಾಖೆಗಳನ್ನು ತರಾಟೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿವೆ.

ಪ್ರಕಾಶ್ ಸಿಂಗ್ ವಿರುದ್ಧ ಭಾರತ ಸರಕಾರ (2006):

ಈ ತೀರ್ಪು ನೇರವಾಗಿ ಬಂಧನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ಇದು ಪೊಲೀಸ್ ಸುಧಾರಣೆಗಳ (Police Reforms) ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತದೆ. ಪೊಲೀಸರು ರಾಜಕೀಯ ಒತ್ತಡದಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿ, ವೃತ್ತಿಪರವಾಗಿ ಮತ್ತು ಕಾನೂನಿಗೆ ಬದ್ಧವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಲು ಬೇಕಾದ ಸುಧಾರಣೆಗಳನ್ನು (ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ತನಿಖಾ ವಿಭಾಗವನ್ನು ಕಾನೂನು ಮತ್ತು ಸುವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿಂದ ಬೇರ್ಪಡಿಸುವುದು) ಇದು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಿದೆ. ಮಿಹಿರ್ ಶಾ ತೀರ್ಪಿನ ಆಶಯ ಈಡೇರಬೇಕಾದರೆ, ಪ್ರಕಾಶ್ ಸಿಂಗ್ ತೀರ್ಪಿನ ಅನುಷ್ಠಾನವೂ ಅಷ್ಟೇ ಮುಖ್ಯ.

ಅರಿವೇ ನಮ್ಮ ನಿಜವಾದ ರಕ್ಷಣೆ

ಮಿಹಿರ್ ಶಾ ತೀರ್ಪು ಕೇವಲ ಕಾನೂನು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಅಥವಾ ವಕೀಲರಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾದ ತಾಂತ್ರಿಕ ವಿಷಯವಲ್ಲ. ಇದು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಸಾಮಾನ್ಯ ನಾಗರಿಕನ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸನ್ನದು. ಈ ತೀರ್ಪು, ರಿಮಾಂಡ್ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಮರುಸ್ಥಾಪಿಸಿದೆ.

ಬಂಧನದ ನಂತರ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಮುಂದೆ ಹಾಜರುಪಡಿಸುವುದು (ರಿಮಾಂಡ್) ಒಂದು ಯಾಂತ್ರಿಕ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಅವರು ಬಂಧನದ ಕಾನೂನುಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಬೇಕು. ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತನ್ನ ವಕೀಲರ ಮೂಲಕ, ‘‘ನನ್ನ ಬಂಧನವೇ ಅಕ್ರಮ, ನನಗೆ ಲಿಖಿತ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ನೀಡಿಲ್ಲ’’ ಎಂದು ವಾದಿಸಲು ಈಗ ಈ ತೀರ್ಪು ಬಲವಾದ ಅಸ್ತ್ರ ನೀಡಿದೆ. ರಿಮಾಂಡ್‌ಗೆ 2 ಗಂಟೆಗಳ ಮೊದಲು ಲಿಖಿತ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ನೀಡಬೇಕು ಎಂಬ ನಿಯಮವು, ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತನ್ನ ವಕೀಲರೊಂದಿಗೆ ಸಮಾಲೋಚಿಸಲು ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಕಾನೂನು ರಕ್ಷಣೆ ಪಡೆಯಲು ಅಮೂಲ್ಯವಾದ ಸಮಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.

ಈ ಇಡೀ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ವಕೀಲರ ಪಾತ್ರ ಅತ್ಯಂತ ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿದೆ. ಕೇವಲ ಬಂಧನದ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಲಿಖಿತವಾಗಿ ಪಡೆಯುವುದರಿಂದಲೇ ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ರಕ್ಷಣೆ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆ ಲಿಖಿತ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡು, ಕಾನೂನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ವಕೀಲರ ಸಹಾಯ ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಇದೇ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ, ನಮ್ಮ ಸಂವಿಧಾನದ ವಿಧಿ 22(1) ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತನ್ನ ಆಯ್ಕೆಯ ವಕೀಲರೊಂದಿಗೆ ಸಮಾಲೋಚಿಸುವ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ಈ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಹಕ್ಕನ್ನು ಶಾಸನಬದ್ಧವಾಗಿ ಬಲಪಡಿಸುವುದೇ ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕ ಸುರಕ್ಷಾ ಸಂಹಿತೆ (BNSS)ಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 38. ಈ ಸೆಕ್ಷನ್, ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತನಿಖೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಆಯ್ಕೆಯ ವಕೀಲರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಮಿಹಿರ್ ಶಾ ತೀರ್ಪಿನ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಪಡೆದ ಬಂಧನದ ಲಿಖಿತ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು, ಸೆಕ್ಷನ್ 38ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ವಕೀಲರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗಿ, ಆ ಮೂಲಕ ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟರ ಮುಂದಿನ ರಿಮಾಂಡ್ ಅನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸಲು ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಎರಡೂ ಹಕ್ಕುಗಳು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದಾಗ ಮಾತ್ರ, ಬಂಧನದ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಕೇವಲ ‘ಔಪಚಾರಿಕತೆ’ಯಾಗಿ ಉಳಿಯದೆ, ಅದು ನ್ಯಾಯಯುತ, ಪಾರದರ್ಶಕ ಮತ್ತು ಸಂವಿಧಾನಬದ್ಧ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ, ಕಾನೂನು ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿರುವುದು ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆ ಕಾನೂನುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗಿರುವ ಅರಿವು ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುವ ನಮ್ಮ ಸ್ಥೈರ್ಯ ನಮ್ಮನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ಪೊಲೀಸರು ಕಾನೂನು ಪಾಲನೆ ಮಾಡುವವರು ಮಾತ್ರ, ಕಾನೂನಿಗಿಂತ ದೊಡ್ಡವರಲ್ಲ. ಅವರು ತಮ್ಮ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಮನಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು, ಸಂವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಬದ್ಧರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕು. ಈ ತೀರ್ಪು ಆ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಬಲವಾದ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯ ಗಂಟೆಯಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನೂ ತನ್ನ ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು, ಈ ತೀರ್ಪಿನ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡುವುದು ಮತ್ತು ದುರದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಅಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಎದುರಾದಾಗ, ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಅದೇ ನಿಜವಾದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಲಕ್ಷಣ.