ವೃತ್ತಿ ಮತ್ತು ಬದುಕಿನ ಸಮತೋಲನದಲ್ಲಿ ಐಟಿ ಉದ್ಯೋಗಿಗಳ ಸಂದಿಗ್ಧತೆ

ಭಾರತವು ತನ್ನ ನಾಗರಿಕರ ಕೆಲಸದ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಜೀವನಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ರೂಪಾಂತರಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಐಟಿ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಏರಿಕೆ, ಭಾರತದ ಉದ್ಯೋಗ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಪುನರ್ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಜಾಗತೀಕರಣದೊಂದಿಗೆ, ಭಾರತವು ಹೊರಗುತ್ತಿಗೆ ಮತ್ತು ಆಫ್‌ಶೋರಿಂಗ್‌ಗೆ ಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು. ಇದು ಆರ್ಥಿಕ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ತಂದರೂ, ಉದ್ಯೋಗ ಭದ್ರತೆಯ ಸವೆತ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕ ರಕ್ಷಣೆಗಳ ದುರ್ಬಲತೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿ ಜನರು ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಮತ್ತು ಬದುಕುವ ವಿಧಾನವನ್ನು ಮರುರೂಪಿಸಿದೆ. ದೇಶದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಮಿಕರು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಭಾರತೀಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ 55.06 ಕೋಟಿ (2025) ಜನರು ಕಾರ್ಮಿಕ ವರ್ಗ ಅಥವಾ ಕಾರ್ಯಪಡೆಗೆ ಸೇರಿದವರು. ಇದರಲ್ಲಿ, ಶೇ. 61.5 ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ನೇರವಾಗಿ ಕೃಷಿಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಶೇ. 93 ಕಾರ್ಯಪಡೆಯು ಅನೌಪಚಾರಿಕ ಆರ್ಥಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಶೇ. 7 ಔಪಚಾರಿಕ ವಲಯ ಮತ್ತು ಒಟ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಐಟಿ ಉದ್ಯೋಗಿಗಳ ಶೇಕಡಾವಾರು ಪ್ರಮಾಣ ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ, ಬಹುಶಃ ಶೇ. 1ಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಇದ್ದರೂ ಐಟಿ ವಲಯವು ಭಾರತದ ಆರ್ಥಿಕತೆಗೆ ಗಮನಾರ್ಹ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡುತ್ತಿದೆ.

ಐಟಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಕೆಲವು ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ದೈನಂದಿನ ಕೆಲಸದ ಒಟ್ಟು ಸಮಯವನ್ನು 10 ಗಂಟೆಗಳಿಂದ 12 ಗಂಟೆಗಳವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುವ ಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಕರ್ನಾಟಕ ಸರಕಾರ ಮುಂದಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಈ ಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಹಲವಾರು ಕಾರ್ಮಿಕ ಸಂಘಗಳಿಂದ ಪ್ರತಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತವಾಯಿತು. ರಾಜ್ಯ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಯೋಗಕ್ಷೇಮ ವರದಿ 2024 ಪ್ರಕಾರ, 25 ವರ್ಷದೊಳಗಿನ ಶೇ. 90ರಷ್ಟು ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಉದ್ಯೋಗಿಗಳು ಆತಂಕದಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ವರದಿಯಾಗಿದೆ. ಈ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಉತ್ಪಾದಕತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಅಲ್ಲ-ಇದು ಮನುಷ್ಯರನ್ನು ಯಂತ್ರಗಳಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುವ ಮೂಲಕ ಅವರನ್ನು ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಪಡಿಸುವ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರ ಎಂಬುದು ಕೆಲವರ ಆರೋಪ. ಈ ಕ್ರಮವು ನೌಕರರ ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕಿಂತ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಲಾಭಕ್ಕೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕರ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಕೆಐಟಿಯು ಆರೋಪಿಸಿದೆ. ಕರ್ನಾಟಕ ಅಂಗಡಿಗಳು ಮತ್ತು ವಾಣಿಜ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಕಾಯ್ದೆ-1961ರ ಸೆಕ್ಷನ್ 7ರ ಪ್ರಕಾರ, ದಿನಕ್ಕೆ ಕೆಲಸದ ಸಮಯ 9 ಗಂಟೆಗಳು ಮತ್ತು ಗರಿಷ್ಠ ಓವರ್‌ಟೈಮ್ 10 ಗಂಟೆಗಳನ್ನು ಮೀರಬಾರದು. ಈ ಕಾಯ್ದೆಯು 3 ತಿಂಗಳವರೆಗೆ ಓವರ್‌ಟೈಮ್ ಕೆಲಸದ ಗರಿಷ್ಠ ಮಿತಿಯನ್ನು 50 ಗಂಟೆಗಳೆಂದು ನಿಗದಿಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರಸ್ತಾವಿತ ಬದಲಾವಣೆಗಳ ಮೂಲಕ, ಸರಕಾರವು ಗರಿಷ್ಠ ಕೆಲಸದ ಸಮಯವನ್ನು ದಿನಕ್ಕೆ 10 ಗಂಟೆಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಗರಿಷ್ಠ ಓವರ್‌ಟೈಮ್ ಅನ್ನು ದಿನಕ್ಕೆ 12 ಗಂಟೆಗಳಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸು ತ್ತದೆ. ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ವರದಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಇದು 3 ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಓವರ್‌ಟೈಮ್ ಮಿತಿಯನ್ನು 50ರಿಂದ 144 ಗಂಟೆಗಳವರೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತದೆ.

1942ರಲ್ಲಿ ವೈಸ್‌ರಾಯ್ ಕೌನ್ಸಿಲ್‌ಗೆ ಕಾರ್ಮಿಕ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದಾಗ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕ ಬಿ.ಆರ್. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ 14 ಗಂಟೆಗಳಿಂದ 8 ಗಂಟೆಗಳಿಗೆ ಕೆಲಸದ ದಿನವನ್ನು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದರ ಫಲವಾಗಿ 1948ರ ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 54, ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಕೈಗೆ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ನೀಡಲು 9 ಗಂಟೆಗಳ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಅರ್ಧ ಗಂಟೆ ವಿರಾಮವನ್ನು ಕಾನೂನುಬದ್ಧಗೊಳಿಸಿತು. ಆದರೆ ಸೆಕ್ಷನ್ 51 ವಾರಕ್ಕೆ ಕೆಲಸದ ಗಂಟೆಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು 48ಕ್ಕೆ ಮಿತಿಗೊಳಿಸಿತು. ಇದು ನವೆಂಬರ್ 27, 1945ರಂದು ಹೊಸದಿಲ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ 7ನೇ ಭಾರತೀಯ ಕಾರ್ಮಿಕ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೊಂಡಿತು. ಸಂವಿಧಾನ ಶಿಲ್ಪಿ ಬಾಬಾಸಾಹೇಬರ ದೀರ್ಘ ಹೋರಾಟದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಕಾರ್ಮಿಕರು 8 ಗಂಟೆಗಳ ಕೆಲಸ, 8 ಗಂಟೆಗಳ ನಿದ್ರೆ ಮತ್ತು ಮನರಂಜನೆ ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬಕ್ಕಾಗಿ 8 ಗಂಟೆಗಳ ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಹಕ್ಕನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಇದು ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಅಂಗೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಕಾನೂನಾಗಿದೆ.

ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಲಾರ್ಸೆನ್ ಆಂಡ್ ಟೂಬ್ರೊ (ಎಲ್ ಆಂಡ್ ಟಿ) ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಎಸ್.ಎನ್. ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯನ್ ಅವರು 90 ಗಂಟೆಗಳ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಇನ್ಫೋಸಿಸ್ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ಎನ್.ಆರ್. ನಾರಾಯಣ ಮೂರ್ತಿ ಈ ಹಿಂದೆ ಜಪಾನ್ ಮತ್ತು ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿನ ವಿಶ್ವ ಯುದ್ಧದ ನಂತರದ ಚೇತರಿಕೆ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಉದಾಹರಣೆಗಳಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ ವಾರದಲ್ಲಿ 70-ಗಂಟೆಗಳ ಕೆಲಸ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಿರುವುದು, ಓಲಾ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ಭವಿಷ್ ಅಗರ್ವಾಲ್ ಕೂಡ ಇದೇ ರೀತಿಯ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸದ ಸ್ಥಳ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ನೌಕರರ ಯೋಗಕ್ಷೇಮದ ಬಗ್ಗೆ ಬಿಸಿ ಚರ್ಚೆಗೆ ನಾಂದಿ ಹಾಡಿದೆ. ಆದರೆ ವಾಸ್ತವವೇ ಬೇರೆ. ಕೆಲಸದ ಒತ್ತಡದಿಂದಾಗಿ ಯುವ ಉದ್ಯೋಗಿಗಳು ಸಾವನ್ನಪ್ಪುವ ಅನೇಕ ಪ್ರಕರಣಗಳಾಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ತಮ್ಮ ಐಟಿ ಉದ್ಯೋಗಸ್ಥರನ್ನು ಕುರಿತು ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯನ್ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾ ‘‘ನೀವು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಏನು ಮಾಡುತ್ತೀರಿ? ನಿಮ್ಮ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ನೀವು ಎಷ್ಟು ಹೊತ್ತು ದಿಟ್ಟಿಸಿ ನೋಡಬಹುದು?’’ ಎಂದು ಹೇಳುವ ಮೂಲಕ ಅವರು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸಮಯವನ್ನು ಸಹ ಕ್ಷುಲ್ಲಕಗೊಳಿಸಿದರು. ಈ ಹೇಳಿಕೆಗಳು ವ್ಯಾಪಕ ಟೀಕೆಗೆ ಗುರಿಯಾಯಿತು ಮತ್ತು ಉತ್ಪಾದಕತೆ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಯೋಗಕ್ಷೇಮದ ನಡುವಿನ ಸಮತೋಲನದ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿವೆ.

ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾರ್ಮಿಕ ಸಂಸ್ಥೆ ಭಾರತವು ದೀರ್ಘ ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಜನರ ಶೇಕಡಾವಾರು ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಎರಡನೇ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಶೇ. 51ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಉದ್ಯೋಗಿಗಳು ವಾರಕ್ಕೆ 49 ಗಂಟೆಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಜಪಾನ್‌ನಲ್ಲಿ ದೀರ್ಘ ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದರ ಮೇಲೆ ಅತಿಯಾದ ಒತ್ತು ನೀಡಿದ್ದರಿಂದ ಜನರು ಒಂಟಿಯಾಗಿ ಉಳಿಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ವಯಸ್ಸಾದ ಜನಸಂಖ್ಯಾ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದೆ. ಜಪಾನ್‌ನ ಕೆಲಸದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯು ಮಾನಸಿಕ ಯೋಗಕ್ಷೇಮದಲ್ಲಿ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ, ಉದ್ಯೋಗಿಗಳಲ್ಲಿ ಆತಂಕ, ಖಿನ್ನತೆ ಮತ್ತು ಒಂಟಿತನದ ವರದಿಗಳು ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿವೆ. ಇದು ಪ್ರಮಾಣಿತ ಐದು ದಿನಗಳ ಕೆಲಸದ ವಾರದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿದಿನ ಸುಮಾರು 10 ಗಂಟೆಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಜನರು ಕೆಲಸದ ಮೇಲೆ ಗರಿಷ್ಠ ಸಮಯವನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಕನಿಷ್ಠ ವೇತನವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ; ಅಂದರೆ, ಕಾರ್ಮಿಕರ ಮೇಲೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಶೋಷಣೆ ಮತ್ತು ಕಾನೂನಿನ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯಾಗಿದೆ ಎನ್ನುತ್ತಿವೆ. ಕಾರ್ಮಿಕರು ಆರೋಗ್ಯವಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಂತೋಷವಾಗಿದ್ದರೆ ಉತ್ಪಾದಕತೆ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಎಲ್ಲರೂ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ಸತ್ಯ. ದಣಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಎಂದಿಗೂ ಉತ್ತಮ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅವರು ಹೆಚ್ಚಿನ ಅಪಘಾತಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಹ ಹೊಣೆಗಾರರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ವಾಲ್‌ಚಂದ್ ಪೀಪಲ್‌ಫಸ್ಟ್ ಮತ್ತು ಡೇಲ್ ಕಾರ್ನೆಗೀ ಟ್ರೈನಿಂಗ್ ಇಂಡಿಯಾದ ಅಧ್ಯಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕ ನಿರ್ದೇಶಕಿ ಪಲ್ಲವಿ ಝಾ, ಉದ್ಯೋಗಿ ಕ್ಷೇಮಕ್ಕೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡುವುದರಿಂದ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ಷಮತೆ ಮತ್ತು ಧಾರಣ ಶಕ್ತಿ ಸುಧಾರಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಒತ್ತಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ವಾರಕ್ಕೆ 55 ಗಂಟೆಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ವಾರಕ್ಕೆ 35-40 ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವವರಿಗಿಂತ ಶೇ. 35ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪಾರ್ಶ್ವವಾಯು ಅಪಾಯವನ್ನು ಮತ್ತು ರಕ್ತಕೊರತೆಯ ಹೃದಯ ಕಾಯಿಲೆಯ ಶೇ. 17ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅಪಾಯವನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ವಿಶ್ವ ಆರೋಗ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆ ಮತ್ತು ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾರ್ಮಿಕ ಸಂಸ್ಥೆ ಹೇಳಿದೆ. ಅತಿಯಾದ ಕೆಲಸದಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಒತ್ತಡವು ಆತಂಕ ಮತ್ತು ಖಿನ್ನತೆಯಂತಹ ಮಾನಸಿಕ ಆರೋಗ್ಯ ಸವಾಲುಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು. ಇದು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಉತ್ಪಾದಕತೆ ಮತ್ತು ಒಟ್ಟಾರೆ ಜೀವನದ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಕುಗ್ಗಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಜೀವನವನ್ನು ಸಮತೋಲನಗೊಳಿಸುವ ತುರ್ತು ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತವೆ. ದೀರ್ಘಾವಧಿಯ ಕೆಲಸದ ಸಮಯದ ಕುರಿತಾದ ಚರ್ಚೆಯು ಭಾರತೀಯ ಕಂಪೆನಿಗಳು ಕೆಲಸದ ಸ್ಥಳದ ನಿರೀಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ಮರುಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಮಾಡುವ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಸುಸ್ಥಿರ ಯಶಸ್ಸು ಉದ್ಯೋಗಿ ಯೋಗಕ್ಷೇಮವನ್ನು ಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಮಾಡುವುದು ಮತ್ತು ಉತ್ಪಾದಕತೆ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಎರಡಕ್ಕೂ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡುವ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸುವಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಸರಕಾರಗಳು ಇಂತಹ ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುವಾಗ ಈ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲಾ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಉದ್ಯೋಗಿಗಳ ಹಿತ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಗಮನಿಸುವುದು ಸೂಕ್ತ. ಸರಕಾರಗಳು ವೃತ್ತಿ ಸಮಯದ ವಿಸ್ತರಣೆಯನ್ನು ವಿವಿಧ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳಾದ ಟ್ರೇಡ್ ಯೂನಿಯನ್, ಆರೋಗ್ಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಉತ್ಪಾದನೆಯ ಮೇಲೆ ತಾಂತ್ರಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳ ಪ್ರಭಾವದ ಕೋನದಿಂದ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ಉದ್ದೇಶಿತ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಕೆಲಸ-ಜೀವನ ಸಮತೋಲನ ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗ ಭದ್ರತೆಯ ಮೇಲೆ ತೀವ್ರ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಬಹುದು. ಪ್ರಗತಿ ಮತ್ತು ವಿಶಿಷ್ಟ ಭಾರತೀಯ ಜೀವನ ವಿಧಾನವನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವ ನಡುವೆ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಸಾಧಿಸುವುದು ಭವಿಷ್ಯದ ಪೀಳಿಗೆಯ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಸಾಮಾಜಿಕ ರಚನೆಯ ಯೋಗಕ್ಷೇಮಕ್ಕೆ ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಉದ್ಯೋಗಿಗಳನ್ನು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಲು ಮತ್ತು ತೃಪ್ತರನ್ನಾಗಿಸಲು ಕೆಲಸದ ಸ್ಥಳ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿದೆ. ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗಿಗಳನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುವುದು ಮುಖ್ಯ. ಈ ನಿಟ್ಟಿನ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಐಟಿ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಪೂರಕವಾಗಬಹುದು.