ಬಿಹಾರ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ದಲಿತರ ಮತಗಳು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಲಿದೆಯೇ?

ತನ್ನ ಸಂಖ್ಯಾತ್ಮಕ ಬಲವನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಭಾವವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಬೇಕಾದ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯದ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವು ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನ ನಾಯಕತ್ವ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಕೊರತೆಯಿಂದ ನಿರ್ಬಂಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ದಲಿತರು ಪ್ರಬಲ ಶಕ್ತಿಯಾಗಬೇಕಾದರೆ ಉಪಜಾತಿ ಪೈಪೋಟಿಯನ್ನು ಮೀರಿ ಇತರ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಗುಂಪುಗಳೊಂದಿಗೆ ವ್ಯಾಪಕ ಪಾಲುದಾರಿಕೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವುದು ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ.

ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿ ಮತ್ತು ಹೊರಗಿಡುವಿಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಆತಂಕಕಾರಿ ಭಯ ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿಗಳ ವಿಶೇಷ ತೀವ್ರ ಪರಿಷ್ಕರಣೆ ಜುಲೈ 2025ರಲ್ಲಿ, ದಲಿತ ಮತ್ತು ಆದಿವಾಸಿ ಸಂಘಟನೆಗಳ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಒಕ್ಕೂಟದ ಸಮೀಕ್ಷೆಯು ಶೇ. 71ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ದಲಿತ ಮತದಾರರು ಪರಿಷ್ಕರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಭಯದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ವರದಿ ಮಾಡಿದೆ. ಪರಿಷ್ಕರಣೆ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ದಲಿತರು, ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಮರು ಸೇರಿದಂತೆ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಸಮುದಾಯಗಳ ಮೇಲೆ ಅಸಮಾನವಾಗಿ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿದೆ ಎಂದು ವಿಮರ್ಶಕರು ಆರೋಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ದಲಿತರು ಈಗಾಗಲೇ ಸಾಮಾಜಿಕ- ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ದುರ್ಬಲರಾಗಿರುವುದರಿಂದ, ಯಾವುದೇ ಹಕ್ಕು ನಿರಾಕರಣೆಯು ಚುನಾವಣಾ ಫಲಿತಾಂಶಗಳನ್ನು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ವಿರೂಪಗೊಳಿಸಬಹುದು. ಅಸೋಸಿಯೇಷನ್ ಫಾರ್ ಡೆಮಾಕ್ರಟಿಕ್ ರಿಫಾರ್ಮ್ಸ್ ವರ್ಸಸ್ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಅರ್ಜಿದಾರರು ವಿಶೇಷ ತೀವ್ರ ಪರಿಷ್ಕರಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಪಾರದರ್ಶಕತೆಯ ಕೊರತೆಯಿದೆ ಮತ್ತು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಮತದಾರರ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಬಹುದು ಎಂದು ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಬಿಹಾರದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಪ್ರಧಾನಿ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ನೀಡುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯು ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ ಮೋದಿ ಅಲೆ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುತ್ತದೆಯೇ ಅಥವಾ ಇಲ್ಲವೇ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕುತ್ತದೆ. ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಮತ್ತು ಬಿಹಾರದ ಮುಂದಿನ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಯಾರು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ರಾಜಕೀಯ ಅನುಮಾನ ನವೆಂಬರ್ 14ರಂದು ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುವ ನಿರೀಕ್ಷೆಯಿದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ನವೆಂಬರ್ 6 ಮತ್ತು 11ರಂದು ಎರಡು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಚಲಾಯಿಸಲಾಗುವ ಮತಗಳ ಎಣಿಕೆಯ ದಿನಾಂಕ ಇದಾಗಿದೆ. ಬಿಜೆಪಿ ಮತ್ತು ಜೆಡಿಯು ಸೇರಿದಂತೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಜಾಸತ್ತಾತ್ಮಕ ಒಕ್ಕೂಟ (ಎನ್‌ಡಿಎ) ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಎದುರಾಳಿ ಭಾರತ ಬಣದ ನಡುವೆ ಪ್ರಮುಖ ಹೋರಾಟವಿದೆ. ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ, ಎನ್‌ಡಿಎಯ ಇತರ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಗಳಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಜನತಾ ದಳ (ಆರ್‌ಜೆಡಿ) ಮತ್ತು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್, ಭಾರತ ಬಣದ ಪ್ರಮುಖ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರಧಾನಿ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಅವರು ರಾಜ್ಯದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ನೀಡುವ ಗಮನವು ಚುನಾವಣಾ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ತನ್ನ ಪರವಾಗಿ ತಿರುಗಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಬಿಜೆಪಿ ನಿರೀಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ವರ್ಷದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಅವರು ಆರು ಬಾರಿ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ಪ್ರಮುಖ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಗಳ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದೆ. ಮುಖ್ಯ ಪ್ರಶ್ನೆಯೆಂದರೆ ಅವರ ಪ್ರಚಾರ, ಅಂದರೆ ಮೋದಿ ಅಲೆ, ಈ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಎನ್‌ಡಿಎ ಗೆಲ್ಲಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆಯೇ? 2024ರ ಸಂಸತ್ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಮೋದಿ ಅಲೆಯು ಬಿಜೆಪಿಗೆ ಬಹುಮತ ಗಳಿಸುವಲ್ಲಿ ವಿಫಲವಾದ ಕಾರಣ ಹಿಂದಿನ ಪ್ರಶ್ನೆ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ. ರಾಜ್ಯ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ, ಮತದಾರರು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ನಾಯಕರಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.

ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಬಿ.ಆರ್. ಗವಾಯಿಯವರ ತಾಯಿಯ ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸ ಮತ್ತು ಭರವಸೆಯ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅನುಯಾಯಿಗಳ ಸ್ವಾಭಿಮಾನದ ಮಾತುಗಳು ಬಿಹಾರದ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ ಸನಾತನಿಗಳಿಗೆ ತಕ್ಕ ಉತ್ತರ ನೀಡಬಲ್ಲವೇ ಎಂಬುದು ಕುತೂಹಲದ ಸಂಗತಿ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಗೌರವಕ್ಕೆ ಧಕ್ಕೆಯುಂಟುಮಾಡುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಸುಪ್ರಿಂ ಕೋರ್ಟಿನ ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಬಿ.ಆರ್. ಗವಾಯಿಯವರ ಮೇಲೆ ನಡೆದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮೂಲಭೂತವಾದಿಯೊಬ್ಬನ ಶೂ ಎಸೆಯುವ ಕುಕೃತ್ಯವು ದಲಿತ ಸಮುದಾಯವನ್ನು ಕೆರಳಿಸಿರುವುದಂತೂ ಸತ್ಯ. ಅದು ಮತದಾನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ತಕ್ಕ ಪಾಠ ಕಲಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುವುದೇ ಎಂದು ಕಾದು ನೋಡಬೇಕಿದೆ. ದಲಿತರ ಸ್ವಾಭಿಮಾನಕ್ಕೆ ಧಕ್ಕೆಯಾದರೆ ಇಂದಲ್ಲ ನಾಳೆ ಅದರ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಚಳವಳಿಗಾರರ ವಾಗ್ದಾನಗಳನ್ನು ಮರೆಯಬಾರದು. ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ ‘ಇಂಡಿಯಾ’ ಒಕ್ಕೂಟದ 16 ದಿನಗಳ ಯಾತ್ರೆ (ಮಾರ್ಚ್)ಯಲ್ಲಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನಾಯಕ ರಾಹುಲ್ ಗಾಂಧಿ ಪಡೆದ ಭಾರೀ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ, ತೇಜಸ್ವಿ ಯಾದವ್ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ 10 ದಿನಗಳ ಬಿಹಾರ ಯಾತ್ರೆ ಸೀಮಿತ ಮಾಧ್ಯಮ ವರದಿಯ ನಡುವೆಯೂ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನಾಯಕ ರಾಹುಲ್ ಗಾಂಧಿ, ಆರ್‌ಜೆಡಿ-ತೇಜಸ್ವಿ ಯಾದವ್, ಸಮಾಜವಾದಿ ಪಕ್ಷ (ಎಸ್‌ಪಿ)ದ ಅಖಿಲೇಶ್ ಯಾದವ್ ಮತ್ತು ಇತರರು ಸೇರಿದಂತೆ ‘ಇಂಡಿಯಾ’ ಬಣದ ಸದಸ್ಯರು ತಮ್ಮ ಪ್ರಚಾರದತ್ತ ಜನರ ಗಮನ ಸೆಳೆಯುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಇದು ಎನ್‌ಡಿಎ ಮತ್ತು ‘ಇಂಡಿಯಾ’ ಬಣದ ನಡುವಿನ ನಿಕಟ ಹೋರಾಟವಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಬಲ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ನಾಯಕನಾಗಿ ತೇಜಸ್ವಿ ಅವರ ಜನಪ್ರಿಯತೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಅಂದಾಜು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ನಿತೀಶ್ ಕೂಡ ಬಹಳ ಜನಪ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ ಮತದಾರರ ಪಟ್ಟಿಯ ವಿಶೇಷ ತೀವ್ರ ಪರಿಷ್ಕರಣೆಯ ಗೊಂದಲಮಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ನಡುವೆ ಬಿಹಾರದ ಚುನಾವಣೆಯ ಕಾವು ಏರತೊಡಗಿದೆ. ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದ ಚರ್ಚೆಯು ಬಿಹಾರದ ರಾಜಕೀಯದ ಮೇಲೆ ಬಹಳ ಹಿಂದಿನಿಂದಲೂ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದೆ; ಇದು 1970ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಜಯಪ್ರಕಾಶ್ ನಾರಾಯಣ್ ನೇತೃತ್ವದ ‘ಸಂಪೂರ್ಣ ಕ್ರಾಂತಿ’ಯಲ್ಲಿ ಬೇರೂರಿರುವ ಪರಂಪರೆಯಾಗಿದೆ. ಸಮಾಜವಾದದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ, ಈ ಚಳವಳಿ ದಲಿತರು ಮತ್ತು ಇತರ ಕೆಳಜಾತಿಯ ಗುಂಪುಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ನೀಡಿತು ಮತ್ತು ಲಾಲು ಪ್ರಸಾದ್ ಯಾದವ್, ನಿತೀಶ್ ಕುಮಾರ್ ಮತ್ತು ರಾಮ್ ವಿಲಾಸ್ ಪಾಸ್ವಾನ್ ಅವರಂತಹ ನಾಯಕರನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ರಂಗಕ್ಕೆ ಪರಿಚಯಿಸಿತು. ಇದು ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಸಮುದಾಯಗಳಿಗೆ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಉನ್ನತಿಯ ಭರವಸೆ ನೀಡಿದ್ದರೂ, ಬಿಹಾರದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಶೇ. 20ರಷ್ಟಿರುವ ದಲಿತರು ಮತ್ತು ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿಗಳ ಮೇಲೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿದೆ. ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ದಲಿತರು ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಕಷ್ಟ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಅನ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಲೇ ಇದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಒಳಜಾತಿ ಸಂಘರ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ ನಾಯಕತ್ವಗಳಿಂದ ಅವರ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಭಾವವು ಛಿದ್ರಗೊಂಡಿದೆ.

ದಲಿತರು ಹಲವಾರು ವಿಧಾನಸಭಾ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಬಿಹಾರದ 40 ಲೋಕಸಭಾ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 15 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಫಲಿತಾಂಶಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುವ ಪ್ರಮುಖ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಚುನಾವಣಾ ಗುಂಪಾಗಿದ್ದು, ಬಹುಜನ ಸಮಾಜ ಪಕ್ಷ (ಬಿಎಸ್‌ಪಿ) ದಲಿತ ಮತದಾರರನ್ನು ಏಕೀಕೃತ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್‌ವಾದಿ ಗುರುತಿನಡಿಯಲ್ಲಿ ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸಿದ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಬಿಹಾರದ ದಲಿತ ಮತಗಳು ವಿಭಜನೆಯಾಗಿವೆ. ದಲಿತರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಚಮ್ಮಾರ್ (ಶೇ. 31.3), ಪಾಸ್ವಾನ್ (ಶೇ. 30.9) ಮತ್ತು ಮುಸಾಹರ್ (ಶೇ. 13.9) ವಿಭಿನ್ನ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಗುರಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ಈ ವಿಭಜನೆಯಿಂದಾಗಿ, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಾಜಕೀಯ ನಾಯಕರ ಸಾಮಾಜಿಕ ಪ್ರಾಬಲ್ಯವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವ ರಾಜಕೀಯ ಶಕ್ತಿಯಾಗಿ ದಲಿತರು ಒಂದಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ.

ಲಾಲು ಪ್ರಸಾದ್ ಯಾದವ್ ಅವರ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಜನತಾದಳ (ಆರ್‌ಜೆಡಿ) 1990ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಸಮುದಾಯದ ಒಳಗೊಳ್ಳುವಿಕೆಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುವ ಮೂಲಕ ದಲಿತರಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಗಳಿಸಿತು. ಇತ್ತೀಚಿನವರೆಗೂ, ಅರ್ಧಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ದಲಿತರು ಆರ್‌ಜೆಡಿ-ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಒಕ್ಕೂಟ ಮತ್ತು ಇತರ ಜಾತ್ಯತೀತ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿದರೆಂದು ಅನೇಕ ಚುನಾವಣಾ ಸಮೀಕ್ಷೆಗಳು ತಿಳಿಸಿವೆ. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ನಿತೀಶ್ ಕುಮಾರ್‌ರ ಜನತಾದಳ (ಸಂಯುಕ್ತ) ದಲಿತರಲ್ಲೇ ಒಡಕು ಮೂಡುವಂತೆ ಮಾಡಲು ಮಹಾದಲಿತ ಎಂಬ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಉಪ-ಜಾತಿಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿ ಪಾಸ್ವಾನ್‌ರನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಅನೇಕ ಕಲ್ಯಾಣ ಯೋಜನೆಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಭರವಸೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ ಪರಿಣಾಮ ಇಂದು ಜಿತಿನ್‌ರಾಮ್ ಮಾಂಝಿ (ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಅವಾಮ್ ಮೋರ್ಚಾ)ಯವರಂತಹ ಹೊಸ ದಲಿತ ನಾಯಕರ ಹುಟ್ಟಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಹಾಗಿದ್ದರೂ ಸಹ ಆಗಾಗ ಪಾಸ್ವಾನ್ ಉಪಜಾತಿಯಿಂದ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಚಿರಾಗ್ ಪಾಸ್ವಾನ್ ಅವರ ಲೋಕ ಜನಶಕ್ತಿ ಪಕ್ಷ (ಎಲ್‌ಜೆಪಿ)ದೊಂದಿಗೆ ಪೈಪೋಟಿ ನಡೆಸುತ್ತದೆ. ಎಲ್‌ಜೆಪಿ ಮತ್ತು ಎಚ್‌ಎಎಂ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದರೂ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪಕ್ಷಗಳೊಂದಿಗೆ ಮೈತ್ರಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳಿವೆ. ಇದು ದಲಿತ ಗುರಿಗಳನ್ನು ಸ್ವಂತವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಿದೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಈ ದಲಿತ ನಾಯಕರ ನಡುವೆ ಇರುವ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಘರ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ಉದ್ವಿಗ್ನತೆಗಳಿಂದ ದಲಿತ ಮತ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅನ್ನು ಒಂದುಗೂಡಿಸುವ ಅವರ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವು ಅಡ್ಡಿಯಾಗಿದೆ. ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ ದಲಿತ ಕಾರ್ಯಸೂಚಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸ್ಥಳಾವಕಾಶದ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿದ್ದರೂ, ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಬಿಎಸ್‌ಪಿಯ ಪ್ರತಿಪಾದನೆಯಲ್ಲಿ ದಲಿತ ರಾಜಕೀಯವು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಜೆಡಿಯು ಮತ್ತು ಬಿಜೆಪಿ 2000ದಿಂದ ಈ ವಿಭಜನೆಗಳ ಲಾಭವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ, ಮಾಂಝಿ ಮತ್ತು ಪಾಸ್ವಾನ್ ಅವರನ್ನು ಎನ್‌ಡಿಎ ಒಕ್ಕೂಟದಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸುವ ಮೂಲಕ ದಲಿತ ಮತದಾರರನ್ನು ಗಳಿಸಿದೆ. ಹಿಂದುತ್ವ ಹರಡಲು ಸ್ಥಳೀಯ ಚಿಹ್ನೆಗಳು ಮತ್ತು ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಬಳಸುವ ಮೂಲಕ, ಬಿಜೆಪಿ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಗುಂಪುಗಳಿಗೆ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕಾರ್ಯಸೂಚಿಯನ್ನು ನೀಡಿದೆ. 2024ರ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಜಾತಿ ಜನಗಣತಿ ಮತ್ತು ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯದಂತಹ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುವ ಆರ್‌ಜೆಡಿ-ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ವಿರೋಧವು ತನ್ನ ಹಿಂದಿನ ದಲಿತ ಬೆಂಬಲ ನೆಲೆಯನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯಲು ಹೆಣಗಾಡುತ್ತಿದೆ. ಮಹಾಘಟಬಂಧನ್ ಆಗಾಗದಲಿತ ಸಬಲೀಕರಣಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ರಾಜಕೀಯ ಬದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಗಣನೀಯ ಕಲ್ಯಾಣ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ನೀಡಿದ್ದರೂ, ಮೈತ್ರಿಕೂಟದೊಳಗೆ ಗಮನಾರ್ಹ ದಲಿತ ನಾಯಕತ್ವದ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ನಂಬಿಕೆಯ ಕೊರತೆಯಿದೆ. ಏತನ್ಮಧ್ಯೆ, ಕಮ್ಯುನಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿ -ಲೆನಿನಿಸ್ಟ್) ಲಿಬರೇಶನ್, ವಿಧಾನಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಿದ 19 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ 12 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಿದ್ದು, ದಲಿತರಿಗೆ ಹೊಸ ವೇದಿಕೆಯಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದೆ. ಆದರೂ ಅದರ ರಾಜ್ಯವ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಭಾವ ಸೀಮಿತವಾಗಿದೆ.

ದಲಿತರು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಸವಾಲುಗಳು ಅಗಾಧವಾಗಿವೆ. ಬಿಹಾರ ಸರಕಾರ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನಡೆಸಿದ ಜಾತಿ ಸಮೀಕ್ಷೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಭೂರಹಿತರು, ಜಾತಿ ಆಧಾರಿತ ತಾರತಮ್ಯವನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರ ಮತ್ತು ಸವಲತ್ತುಗಳ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅವರ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವು ತುಂಬಾ ವಿರಳ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ನೀತಿ ಅಥವಾ ರಾಜ್ಯ ಕ್ರಮಕ್ಕಾಗಿ ಕರೆ ನೀಡುವ ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನ ರಾಜಕೀಯ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ಕೊರತೆಯು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಸಬಲೀಕರಣದ ಅವರ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಹಕ್ಕು ವಂಚಿತ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯಗಳು ಬಿಜೆಪಿ-ಜೆಡಿಯು ಆಡಳಿತವು ತಾರತಮ್ಯ ನೀತಿಗಳು ಮತ್ತು ಸುಳ್ಳು ಭರವಸೆಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ದೂಷಿಸುವ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ನಿರಾಶೆಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರೂ, ಇದು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಬಲ ರಾಜಕೀಯ ಚಳವಳಿಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಗೊಂಡಿಲ್ಲ. ದಲಿತರೊಳಗಿನ ವಿಭಜನೆಗಳು, ದಲಿತ ವಿಮೋಚನೆಗಾಗಿ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ರಚಿಸಲು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಒಮ್ಮತದ ಕೊರತೆ ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಘಟನೆಗಳ ನಡುವೆ ದಲಿತ ಮತಗಳ ವಿಭಜನೆಯು ಅವರನ್ನು ರಾಜ್ಯದ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿಹೀನ, ಅತ್ಯಲ್ಪವಾಗಿಸಿದೆೆ.

ಬಿಹಾರದಲ್ಲಿ, 2025ರ ವಿಧಾನಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಗಳು ಸಮೀಪಿಸುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ದಲಿತ ಮತಗಳು ಇನ್ನೂ ವಿವಾದಾತ್ಮಕ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಸಮುದಾಯ ಕಲ್ಯಾಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಂತಹ ಆರ್‌ಜೆಡಿಯ ನವೀಕೃತ ಸಂಪರ್ಕ ಮತ್ತು ದಶರಥ್ ಮಾಂಝಿ ಅವರಂತಹ ದಲಿತ ಐಕಾನ್‌ಗಳ ಮೇಲೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಗಮನಹರಿಸುವುದು ಅದನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯುವ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ತೀವ್ರಗೊಳಿಸಿದೆ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ರಾಜಕೀಯ, ಕಲ್ಯಾಣ ಯೋಜನೆಗಳು ಮತ್ತು ಮಾಂಝಿ ಮತ್ತು ಪಾಸ್ವಾನ್ ಅವರೊಂದಿಗಿನ ಮೈತ್ರಿಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಬಿಜೆಪಿ ತನ್ನ ಪಾಲನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆದರೂ, ತನ್ನ ಸಂಖ್ಯಾತ್ಮಕ ಬಲವನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಭಾವವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಬೇಕಾದ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯದ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವು ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನ ನಾಯಕತ್ವ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಕೊರತೆಯಿಂದ ನಿರ್ಬಂಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ದಲಿತರು ಪ್ರಬಲ ಶಕ್ತಿಯಾಗಬೇಕಾದರೆ ಉಪಜಾತಿ ಪೈಪೋಟಿಯನ್ನು ಮೀರಿ ಇತರ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಗುಂಪುಗಳೊಂದಿಗೆ ವ್ಯಾಪಕ ಪಾಲುದಾರಿಕೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವುದು ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೂ, ಪ್ರಸ್ತುತ ರಾಜಕೀಯ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಸಾಧ್ಯತೆ ಕಷ್ಟಕರವೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ.