ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ಅವಕಾಶಗಳು

ಪರಿಸರ, ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತು ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ ಸಚಿವಾಲಯವು ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಮರುಬಳಕೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ (ನಿರ್ವಹಣೆ) 2016ರಲ್ಲಿ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿತು. ಈ ನಿಯಮಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸರಕಾರವು ಉತ್ಪಾದಕರ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿತು, ಇದು ಉತ್ಪಾದಕರು ಉತ್ಪಾದಿಸುವ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದ ಶೇಕಡಾ 30ರಿಂದ 70ರಷ್ಟು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಹೊಣೆಗಾರರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಅನೌಪಚಾರಿಕ ವಲಯವನ್ನು ಪಾರದರ್ಶಕ ಮರುಬಳಕೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಸಂಯೋಜಿಸುವುದು ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಮಾನವನ ಆರೋಗ್ಯದ ಪರಿಣಾಮಗಳ ಮೇಲೆ ಉತ್ತಮ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ ನಿರ್ಣಾಯಕ ವಾಗಿದೆ. ಪ್ರಸ್ತುತ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಅನೌಪಚಾರಿಕ ವಲಯವನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಲು ಕೆಲವು ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ನಡೆದಿವೆ. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯವು ಚಿನ್ನ, ಬೆಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ತಾಮ್ರದಂತಹ ಲೋಹಗಳ ಸಮೃದ್ಧ ಮೂಲವಾಗಿದೆ, ಇದನ್ನು ಮರುಪಡೆಯಬಹುದು ಮತ್ತು ಉತ್ಪಾದನಾ ಚಕ್ರಕ್ಕೆ ಮರಳಿ ತರಬಹುದು. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಬೆಲೆಬಾಳುವ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ಮರುಪಡೆಯುವಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಆರ್ಥಿಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿದೆ. ಆ ಮೂಲಕ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಉದ್ಯಮಗಳಿಗೆ ಆದಾಯವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಬಹುದು. 2016ರ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣಾ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಸರಕಾರವು ಮಾರ್ಚ್ 2018ರಲ್ಲಿ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮಾಡಿ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದ ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಅನುಕೂಲ ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಅನುಷ್ಠಾನಗೊಳಿಸಿತು. ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮಾಡಿದ ನಿಯಮಗಳು ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1, 2017ರಿಂದ ಅನ್ವಯವಾಗುವಂತೆ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಕೇಂದ್ರ ಮಾಲಿನ್ಯ ನಿಯಂತ್ರಣ ಮಂಡಳಿ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಪರಿಷ್ಕೃತ ಗುರಿಗಳು ಮತ್ತು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯ ಮೂಲಕ, ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿತ ನಿರ್ವಹಣೆಯನ್ನು ಖಾತ್ರಿಪಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಬಳಕೆದಾರರ ಪಾತ್ರವೂ ಮುಖ್ಯ
ಭಾರತದ ವಾಣಿಜ್ಯ ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕಾ ಮಂಡಳಿಯ ವರದಿ (2017) ಪ್ರಕಾರ ಸರಕಾರವು ಔಪಚಾರಿಕ/ಪ್ರಮಾಣಿತ ಕಾರ್ಯಾಚರಣಾ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಉದ್ಯಮದೊಂದಿಗೆ ಸಹಕರಿಸುವುದನ್ನು ನೋಡಬಹುದು ಮತ್ತು ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಕನಿಷ್ಠಕ್ಕೆ ತಗ್ಗಿಸುವ ಕಾರ್ಯಸೂಚಿಯ ಹಂತ ಹಂತದ ವಿಧಾನವನ್ನು ನೋಡಬಹುದು ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯಗಳ ಸಮರ್ಥ ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಮತ್ತು ಮರುಬಳಕೆಗಾಗಿ ಸರಕಾರವು ಇತರ ದೇಶಗಳು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಬಹುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಇಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ಸ್‌ನ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಉತ್ಪಾದಕರಾದ ದಕ್ಷಿಣ ಕೊರಿಯಾ 2015ರಲ್ಲಿ ಉತ್ಪಾದಿಸಿದ ಒಟ್ಟು 0.8 ಮಿಲಿಯನ್ ಟನ್ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ 21 ಪ್ರತಿಶತವನ್ನು ಮರುಬಳಕೆ ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಅಧ್ಯಯನ ಹೇಳಿದೆ.
ಸಂಸ್ಕರಿಸದ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದಿಂದ ಭೂಮಿ, ನೀರು ಮತ್ತು ಗಾಳಿಯ ಮೇಲೆ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರತಿಕೂಲ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿ, ಅಗತ್ಯ ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಂಬಲ ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ಸರಕಾರ ಹೊಸ ಉದ್ಯಮಿಗಳನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಬೇಕು. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ಮರುಬಳಕೆ ಮತ್ತು ವಿಲೇವಾರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಸ್ಟಾರ್ಟ್ ಅಪ್‌ಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ವಿಶೇಷ ರಿಯಾಯಿತಿ ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಬೇಕು. ಅಸಂಘಟಿತ ವಲಯವು ಸುಸ್ಥಾಪಿತ ಸಂಗ್ರಹ ಜಾಲವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆದರೆ ಸಂಘಟಿತ ವಲಯದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಇದು ಬಂಡವಾಳ-ತೀವ್ರವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಎರಡೂ ವಲಯಗಳು ಸಮನ್ವಯದಿಂದ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರೆ, ಅಸಂಘಟಿತ ವಲಯದಿಂದ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕರಿಸಲು ಸಂಘಟಿತ ವಲಯಕ್ಕೆ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಬಹುದು. ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಮತ್ತು ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರ ಮತ್ತು ಇತರ ಜೀವಿಗಳ ಯೋಗಕ್ಷೇಮವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸರಕಾರವು ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯವನ್ನು ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿ ಮರುಬಳಕೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಲು ಪೂರ್ವಭಾವಿ ಉಪಕ್ರಮವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಸಮಯ ಬಂದಿದೆ.

ಅನೇಕ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಉತ್ಪಾದಕರ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ತತ್ವವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅನ್ವಯಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಸಾಪೇಕ್ಷ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿತ್ವ ಮತ್ತು ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಯುರೋಪಿಯನ್ ಒಕ್ಕೂಟ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಉತ್ಪಾದಕರು ಹೊಣೆಗಾರರಾಗಿದ್ದರೂ, ಗ್ರಾಹಕರು, ಚಿಲ್ಲರೆ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು, ರಾಜ್ಯ ಸರಕಾರಗಳು, ಪುರಸಭೆಗಳು, ಎನ್‌ಜಿಒಗಳು, ಸಿಎಸ್‌ಒಗಳು, ಸ್ವ-ಸಹಾಯ ಗುಂಪುಗಳು, ಸ್ಥಳೀಯ ಸಂಗ್ರಹಣಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಾದ ಎಕ್ಸ್‌ಟ್ರಾಕಾರ್ಬನ್ ಡಾಟ್ ಕಾಮ್ ಮತ್ತು ಇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಸೂಕ್ತ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಬೇಕು. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಯಲ್ಲಿ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾದ ಪಾತ್ರವಿದೆ. ನಾವು ಆಕಸ್ಮಿಕವಾಗಿ ಅನೇಕ ಸಣ್ಣ ಗ್ಯಾಜೆಟ್‌ಗಳನ್ನು ಬಿಸಾಡುವ ತ್ಯಾಜ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಎಸೆಯುತ್ತೇವೆ ಮತ್ತು ಅನೇಕ ಜನರು ಆ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ತ್ಯಾಜ್ಯವನ್ನು ಬಹಿರಂಗವಾಗಿ ಸುಡುತ್ತಾರೆ. ನಾವು ಉಸಿರಾಡುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಡಯಾಕ್ಸಿನ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಫ್ಯೂರನ್‌ಗಳಂತಹ ಹಲವಾರು ಅಪಾಯಕಾರಿ ವಸ್ತುಗಳು ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುತ್ತವೆ. ಇದು ತುಂಬಾ ಅನಾರೋಗ್ಯಕರ ಅಭ್ಯಾಸ. ಇದನ್ನು ನಾವು ತಕ್ಷಣ ನಿಲ್ಲಿಸಬೇಕು. ಕೆಲವು ಪ್ರಗತಿಪರ ರೆಸಿಡೆಂಟ್ ವೆಲ್‌ಫೇರ್ ಅಸೋಸಿಯೇಶನ್‌ಗಳು ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲಾದ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ತೊಟ್ಟಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಎಲ್ಲಾ ವಸತಿ ಸಮುಚ್ಛಯಗಳು ಈ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಬೇಕು. ವಸತಿ ಸಮುಚ್ಛಯಗಳು ಈ ಚಟುವಟಿಕೆಗಾಗಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಮತ್ತು ಮಹಿಳಾ ಸ್ವಸಹಾಯ ಸಂಘಗಳನ್ನು ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸಬಹುದು.

ಭಾರತದಂತಹ ಅನೇಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಶೀಲ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ಸರಕಾರಗಳಿಗೆ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಸವಾಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಆರೋಗ್ಯ ಸಮಸ್ಯೆಯಾಗುತ್ತಿದೆ ಮತ್ತು ದಿನದಿಂದ ದಿನಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿದೆ. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು, ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಸಂಸ್ಕರಿಸಲು ಮತ್ತು ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಲು, ಹಾಗೆಯೇ ಅದನ್ನು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಹೂಳಿನಿಂದ ಮತ್ತು ತೆರೆದ ಸುಡುವಿಕೆಯಿಂದ ಬೇರೆಡೆಗೆ ತಿರುಗಿಸಲು, ಅನೌಪಚಾರಿಕ ವಲಯವನ್ನು ಔಪಚಾರಿಕ ವಲಯದೊಂದಿಗೆ ಸಂಯೋಜಿಸುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದುತ್ತಿರುವ ಮತ್ತು ಪರಿವರ್ತನೆಯ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿನ ಸಮರ್ಥ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯವನ್ನು ಸುರಕ್ಷಿತ ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥನೀಯ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕರಿಸುವ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ.

ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣಾ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಲು ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಮಾಹಿತಿ ಅಭಿಯಾನಗಳು, ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ವೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಅರಿವು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದ ಅಕ್ರಮ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಪ್ರಸ್ತುತ ಪದ್ಧತಿಗಳಾದ ಸಂಗ್ರಹಣಾ ಯೋಜನೆಗಳು ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣಾ ಅಭ್ಯಾಸಗಳ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ತುರ್ತಾಗಿ ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ಇ-ಉತ್ಪನ್ನಗಳಲ್ಲಿನ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಪದಾರ್ಥಗಳ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ಹರಿವಿನೊಂದಿಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುವಾಗ ಧನಾತ್ಮಕ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಇದು ತಡೆಗಟ್ಟುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತದೆ. ಮೊಬೈಲ್ ಫೋನ್ ತಯಾರಕ ಕಂಪೆನಿಗಳು ಈ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಗಂಭೀರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಮಾಡಬೇಕಿದೆ. ಕೇಂದ್ರ ಮಾಲಿನ್ಯ ನಿಯಂತ್ರಣ ಮಂಡಳಿಯ ನಿಮಯಮಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯದ ಸರಿಯಾದ ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಮತ್ತು ವಿಲೇವಾರಿಯನ್ನು ಆಯಾ ಕಂಪೆನಿಗಳನ್ನು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತರನ್ನಾಗಿಸಬೇಕು. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ, ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿಯಮಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆಗಾಗಿ ಕೆಲವು ದೊಡ್ಡ ಕಂಪೆನಿಗಳ ಆಮದು ಪರವಾನಗಿಯನ್ನು ಅಮಾನತುಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇಂತಹ ಕ್ರಮಗಳು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಅನುಷ್ಠಾನದ ಮೇಲೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತವೆ. ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ, ಸರಕಾರವು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಕಗಳನ್ನು ಘೋಷಿಸಬೇಕು. ಇದು ಇಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ಸ್ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ಅನುಸರಣೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ತೆರಿಗೆ ರಿಯಾಯಿತಿ ಅಥವಾ ರಿಯಾಯಿತಿಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿರಬಹುದು. ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ, ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ಸಂಗ್ರಹಣೆಯ ಗುರಿಗಳನ್ನು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ನವೀಕರಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಇ-ತ್ಯಾಜ್ಯ ಸಂಗ್ರಹಣೆಯ ಅನುಸರಣೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು.