ನಾಗರಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿದ ಮಹಾಡ್ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹ

1927ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಮಹಾಡ್ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಮಹಾಡ್ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹವು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ. ಡಾ. ಬಿ.ಆರ್. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಈ ಅಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ, ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಸಾಧಿಸುವತ್ತ ಮಹತ್ವದ ಹೆಜ್ಜೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಿತು.

► ಸಾಮಾಜಿಕ ಹೋರಾಟ

ತುಳಿತಕ್ಕೊಳಗಾದ ಜಾತಿಗಳು (ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳು ಅಥವಾ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರು ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತವೆ) ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ತೀವ್ರ ತಾರತಮ್ಯ, ಪ್ರತ್ಯೇಕತೆ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಬಹಿಷ್ಕಾರವನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿವೆ. ಜಲಮೂಲಗಳು, ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಶಾಲೆಗಳಂತಹ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳಿಗೆ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಅವರಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ನಿರಾಕರಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು, ಇದು ಅವರ ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವಿಕೆಯನ್ನು ಶಾಶ್ವತಗೊಳಿಸಿತು.

ಮಹಾಡ್ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹವು ಈ ಅನ್ಯಾಯಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಆಳವಾಗಿ ಬೇರೂರಿರುವ ಜಾತಿ ಆಧಾರಿತ ತಾರತಮ್ಯವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳ ನಾಯಕರಾಗಿ, ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವಲ್ಲಿ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿದ್ದರು. ಭಾರತಕ್ಕೆ ರಾಜಕೀಯ ಸುಧಾರಣೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಯೂ ಬೇಕು ಎಂದು ಅವರು ನಂಬಿದ್ದರು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವಾಗ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಸಮಾನತೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಲು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ತಂತ್ರವು ಅವರಿಗೆ ಮುಖ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಜಾತಿ ನಿರ್ಮೂಲನ (1936) ಎಂಬ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಸಂಕ್ಷೇಪಿಸಿದಂತೆ: ರಾಜಕೀಯ ಸುಧಾರಣೆಯು ಸಮಾಜದ ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಾಣದ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಿಂತ ಶಿಕ್ಷೆಯಿಲ್ಲದೆ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಪ್ರಬಂಧವು ನನಗೆ ಖಚಿತವಾಗಿದೆ, ಇದನ್ನು ವಿವಾದಾತ್ಮಕವಾಗಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.

► ಕಾನೂನು ಹಿನ್ನೆಲೆ

ಆಗಸ್ಟ್ 4, 1923 ರಂದು, ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕರಾದ ಎಸ್.ಕೆ. ಬೋಲೆ ಅವರು ಬಾಂಬೆ ಶಾಸಕಾಂಗ ಮಂಡಳಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ನಿರ್ಣಯವನ್ನು ಮಂಡಿಸಿದರು, ಅದರಲ್ಲಿ ಸರಕಾರದಿಂದ ನೇಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಅಥವಾ ಕಾನೂನಿನಿಂದ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಪಕ್ಷಗಳು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ನಿಧಿಯಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಿಸಲ್ಪಡುವ ಧರ್ಮಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯ ವರ್ಗಗಳು ಎಲ್ಲಾ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ನೀರಿನ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಬಳಸಲು ಅನುಮತಿಸಬೇಕೆಂದು ಪರಿಷತ್ತು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿತ್ತು. ನಿರ್ಣಯದ ನಂತರ, ಬಾಂಬೆ ಸರಕಾರವು ಸೆಪ್ಟಂಬರ್ 11, 1923 ರಂದು ಎಲ್ಲಾ ಇಲಾಖೆಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಿಗೆ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸ್ಥಳಗಳು ಮತ್ತು ಆವೃತ್ತಿಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ನಿರ್ಣಯವನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರಲು ನಿರ್ದೇಶನವನ್ನು ನೀಡಿತು. ಅದರ ನಂತರ, ಮಹಾಡ್ ಪುರಸಭೆಯು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಚೌಡಾರ್ ಕೆರೆಯನ್ನು ತೆರೆಯಲು ನಿರ್ಣಯವನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿತು. ಆದರೆ, ಆ ಪ್ರದೇಶದ ದಮನಕಾರಿ ಜಾತಿಗಳ ವಿರೋಧದಿಂದಾಗಿ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳು ಚೌಡಾರ್ ಕೆರೆಯಿಂದ ನೀರನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದ ಕಾರಣ ಪುರಸಭೆಯ ನಿರ್ಣಯವನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ.

ಹಕ್ಕುಗಳ ನಿರಾಕರಣೆಯನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಲು, ಜಿಲ್ಲಾ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಬಹಿಷ್ಕೃತ ಹಿತಕಾರಿಣಿ ಸಭೆಯ ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ 1927 ರ ಮಾರ್ಚ್ 19-20 ರಂದು ಮಹಾಡ್‌ನಲ್ಲಿ ಸಮ್ಮೇಳನವನ್ನು ನಡೆಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳ ಸಾವಿರಾರು ಸದಸ್ಯರು ಸತ್ಯಾಗ್ರಹದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಮಹಾಡ್ ನಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿದರು. ಮಾರ್ಚ್ 20, 1927 ರಂದು, ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಚೌಡಾರ್ ಕೆರೆಗೆ ಮೆರವಣಿಗೆ ನಡೆಸಿದರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಅದರಿಂದ ನೀರನ್ನು ಕುಡಿದು, ಸಮಾನತೆಯ ಹಕ್ಕನ್ನು ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳಿಗೆ ಸಮಾನ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು. ಈ ಕೃತ್ಯವು ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಆಘಾತದ ಅಲೆಗಳನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿತು. ದಮನಕಾರಿ ಜಾತಿಗಳು ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರ ಸ್ಪರ್ಶದಿಂದ ಅಪವಿತ್ರಗೊಂಡಿದ್ದ ಕೆರೆಯ ನೀರಿನ ಶುದ್ಧೀಕರಣ ಆಚರಣೆಯನ್ನು ಸಹ ಮಾಡಿದರು. ದಮನಕಾರಿ ಜಾತಿಗಳ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಮಣಿದ ಮಹಾಡ್ ಪುರಸಭೆಯು ಆಗಸ್ಟ್ 4, 1927 ರಂದು ಚೌಡಾರ್ ಕೆರೆ ಯನ್ನು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಮುಕ್ತವೆಂದು ಘೋಷಿಸಿದ 1924 ರ ನಿರ್ಣಯವನ್ನು ಹಿಂದೆೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು.

ನಂತರ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಲು 1927 ರ ಡಿಸೆಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ಮಹಾಡ್ ನಲ್ಲಿ ಮತ್ತೊಂದು ಸತ್ಯಾಗ್ರಹವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು. ಆದರೆ, ದಮನಕಾರಿ ಜಾತಿಗಳು 1927 ರ ಡಿಸೆಂಬರ್ 12 ರಂದು ಮಹಾಡ್ ಸಿವಿಲ್ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ತಡೆಯಾಜ್ಞೆ ನೀಡುವಂತೆ ಕೋರಿ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಕಾನೂನು ಕ್ರಮ ಕೈಗೊಂಡರು. ಡಿಸೆಂಬರ್ 14 ರಂದು, ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ತಡೆಯಾಜ್ಞೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು. ಇದು ಮುಂದಿನ ಆದೇಶಗಳನ್ನು ಹೊರಡಿಸುವವರೆಗೆ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ಅವರ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳು ಮತ್ತು ದೀನದಲಿತ ವರ್ಗಗಳ ಸದಸ್ಯರು ಅಥವಾ ಅವರ ಪರವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವವರು ಚೌಡಾರ್ ಕೆರೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿತು. ಆದಾರೆ, ಸಿವಿಲ್ ಮೊಕದ್ದಮೆ ಇತ್ಯರ್ಥವಾಗುವವರೆಗೆ ಕೆರೆಗೆ ಹೋಗದಿರಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ್ದರೂ ಸಹ, ಡಿಸೆಂಬರ್ 25-27 ರವರೆಗೆ ತಮ್ಮ ಪ್ರಸ್ತಾವಿತ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು. ಡಿಸೆಂಬರ್ 25, 1927 ರಂದು, ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳ ಜನರನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದರು:

‘‘ಚೌಡಾರ್ ಕೆರೆ ನೀರನ್ನು ಕುಡಿಯುವುದರಿಂದ ನಾವು ಅಮರರಾಗುತ್ತೇವೆ ಎಂದು ಅರ್ಥವಲ್ಲ. ಇಷ್ಟು ದಿನ ನಾವು ಅದನ್ನು ಕುಡಿಯದೆಯೇ ಬದುಕುಳಿದಿದ್ದೇವೆ. ನಾವು ಚೌಡಾರ್ ಕೆರೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿರುವುದು ಕೇವಲ ಅದರ ನೀರನ್ನು ಕುಡಿಯಲು ಅಲ್ಲ. ನಾವು ಸಹ ಇತರರಂತೆ ಮನುಷ್ಯರು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಲು ಕೆರೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ಸಮಾನತೆಯ ಮಾನದಂಡವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಈ ಸಭೆಯನ್ನು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿರಬೇಕು’’.

ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಬೆಂಬಲಿಗರು ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಅಡಿಪಾಯವನ್ನು ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸಲು ’ಮನುಸ್ಮತಿ’ಯ ಪ್ರತಿಯನ್ನು ಸಹ ಸುಟ್ಟುಹಾಕಿದರು. ಸಭೆಯು ಸಮಾನತೆ, ತಾರತಮ್ಯ ಮಾಡದಿರುವುದು ಮತ್ತು ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳಿಗೆ ಸಮಾನ ಪ್ರವೇಶದ ಕಡೆಗೆ ಕೆಲವು ನಿರ್ಣಯಗಳನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿತು.

► ಕಾನೂನು ತೀರ್ಪು

ಸಿವಿಲ್ ಮೊಕದ್ದಮೆಯಲ್ಲಿ, ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಪ್ರತಿವಾದಿಗಳು ಕೆರೆ ಮಹಾಡ್ ಪುರಸಭೆಗೆ ಸೇರಿದ್ದು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಮುಕ್ತವಾಗಿರಬೇಕು ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು. ವಿಚಾರಣಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ವಾದಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿತು. ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರು ಕೆರೆಯನ್ನು ಬಳಸುವುದನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಅವರು ವಿಫಲರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ಪದ್ಧತಿ ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಹಕ್ಕಾಗಿ ಅರ್ಹತೆ ಪಡೆದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ. ಆ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು 1937 ರಲ್ಲಿ ವಜಾಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.

ಈ ತೀರ್ಪಿನ ವಿರುದ್ಧ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಲಾಯಿತು, ಆದರೆ ಥಾಣೆಯ ಸಹಾಯಕ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಕೆಳ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ತೀರ್ಪನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿದರು. ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರು ಕೆರೆ ಬಳಸುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲು ಯಾವುದೇ ಪುರಾವೆಗಳು ಅಥವಾ ಕಾನೂನು ಆಧಾರಗಳಿಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟರು. ತರುವಾಯ, ವಾದಿಗಳು ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ಗೆ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. 1937 ರಲ್ಲಿ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಕೂಡ ಮೇಲ್ಮನವಿಯನ್ನು ವಜಾಗೊಳಿಸಿತು.

ಹೀಗಾಗಿ, ಸುಮಾರು 10 ವರ್ಷಗಳ ಹೋರಾಟದ ನಂತರ, ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ತಮ್ಮ ಜನರಿಗೆ ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಜಯವನ್ನು ಗಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾದರು.