ಚಳವಳಿಯ ಅಮರಗಾಥೆ: ಚಿರಸ್ಮರಣೆ
ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪ್ರಗತಿಶೀಲ ಕಾಲಘಟ್ಟವು ಕೇವಲ ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ಚಳವಳಿಯಾಗಿರದೆ, ಅದೊಂದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಜಾಗೃತಿಯ ಪ್ರಬಲ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿತ್ತು. ಈ ಚಳವಳಿಯ ಆಶಯಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಬದುಕು ಮತ್ತು ಬರಹಗಳೆರಡರಲ್ಲೂ ಸಮೀಕರಿಸಿಕೊಂಡು, ಅದರ ಜೀವಂತ ಪ್ರತಿರೂಪದಂತೆ ಬದುಕಿದವರು ಕುಳಕುಂದ ಶಿವರಾಯ, ಅಂದರೆ ‘ನಿರಂಜನ’ರು. ಅವರ ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಪ್ರಗತಿಶೀಲ ಚಳವಳಿಯಿಂದ ಬೇರ್ಪಡಿಸಿ ನೋಡುವುದೇ ಅಸಾಧ್ಯ. ಆ ಚಳವಳಿಯ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಶೀಲ ಹೋರಾಟಗಾರರಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡ ಅವರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದ ಸಮಗ್ರ ದರ್ಶನವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಡುವ ಕೃತಿಯೇ ‘ಚಿರಸ್ಮರಣೆ’. ಇದು ಕೇವಲ ಒಂದು ಕಾದಂಬರಿಯಲ್ಲ, ಅದೊಂದು ಚಾರಿತ್ರಿಕ ದುರಂತಕ್ಕೆ ನೀಡಿದ ಕಲಾತ್ಮಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಶೋಷಿತರ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಬರೆದ ಮಹಾಗಾಥೆ.
ನಿರಂಜನರ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಹಿಂದಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದ್ಧತೆಗೆ ಅವರ ಜೀವನಾನುಭವವೇ ಮೂಲ ಪ್ರೇರಣೆಯಾಗಿತ್ತು. ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿ ಗಾಂಧಿ-ನೆಹರೂರಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳವಳಿಯತ್ತ ಆಕರ್ಷಿತರಾದ ಅವರು, ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಮಾರ್ಕ್ಸ್ವಾದ ಮತ್ತು ಕಮ್ಯುನಿಸಂನ ಪ್ರಭಾವಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದರು. ಈ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯು ಅವರನ್ನು ಕೇವಲ ಬೌದ್ಧಿಕ ಚಿಂತಕನಾಗಿಸದೆ, ಕಮ್ಯುನಿಸ್ಟ್ ಪಕ್ಷದ ಸಕ್ರಿಯ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ, ಪತ್ರಕರ್ತರಾಗಿ, ಭೂಗತ ಜೀವನ ನಡೆಸಿ, ಸರಕಾರದ ದಮನವನ್ನು ಎದುರಿಸಿದ ಹೋರಾಟಗಾರನನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿತು. ಅವರ ಈ ನೇರ ಅನುಭವವೇ ‘ಚಿರಸ್ಮರಣೆ’ಯಂತಹ ಕೃತಿಯ ಜೀವಾಳವಾಯಿತು. 1940ರ ದಶಕದ ಪ್ರಗತಿಶೀಲ ಚಳವಳಿಯ ಮೂಲಮಂತ್ರವಾದ ‘ಸಾಹಿತ್ಯವು ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದ್ಧತೆ ಹೊಂದಿರಬೇಕು’(‘‘ಸೆರೆಮನೆಯಲ್ಲಿ ಆ ಕೈದಿಗಳನ್ನು ಭೇಟಿಯಾದೆ. ದೀರ್ಘ ವಿಚಾರಣೆಯ ವೇಳೆ ವರದಿಗಾರನಾಗಿ ಪ್ರತಿದಿನವೂ ಅವರ ಸಾಮೀಪ್ಯದ ಸವಿಯುಂಡೆ’’) ಎಂಬ ಆಶಯದ ಮೂರ್ತರೂಪವೇ ಈ ಕಾದಂಬರಿ. ಸಮಾಜದ ಕಠೋರ ವಾಸ್ತವ, ಶೋಷಣೆ, ಬಡತನ ಮತ್ತು ಅಸಮಾನತೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಧ್ವನಿಯೆತ್ತುವ, ಶ್ರೀಸಾಮಾನ್ಯನ ಬದುಕಿನ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಸಾಹಿತ್ಯದ ಕೇಂದ್ರವನ್ನಾಗಿಸುವ ಎಲ್ಲಾ ಉದ್ದೇಶಗಳನ್ನೂ ಈ ಕೃತಿ ಈಡೇರಿಸುತ್ತದೆ.
‘ಚಿರಸ್ಮರಣೆ’ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯೇ ಕಾದಂಬರಿಯ ಆತ್ಮವನ್ನು ಹಿಡಿದಿಡುತ್ತದೆ. ‘ಶಾಶ್ವತವಾದ ನೆನಪು’ ಅಥವಾ ‘ಎಂದಿಗೂ ಅಳಿಯದ ಸ್ಮರಣೆ’ ಎಂಬರ್ಥ ಕೊಡುವ ಈ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯು ಬಹು ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅದರ ಅತ್ಯಂತ ನೇರವಾದ ಅರ್ಥ, ಕಯ್ಯೂರು ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪ್ರಾಣವನ್ನೇ ಅರ್ಪಿಸಿದ ಅಪ್ಪು, ಚಿರುಕಂಡ, ಕುಂಞಂಬು ಮತ್ತು ಅಬೂಬಕರ್ ಎಂಬ ನಾಲ್ವರು ಯುವ ಹುತಾತ್ಮರಿಗೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ಶ್ರದ್ಧಾಂಜಲಿ. ಅವರ ಸಾವು ಒಂದು ಅಂತ್ಯವಲ್ಲ, ಅದೊಂದು ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚಳಿಯದೆ ಉಳಿಯುವ ಸ್ಫೂರ್ತಿಯ ಅಧ್ಯಾಯ ಎಂಬುದನ್ನು ಇದು ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರಾಚೆಗೆ, ಈ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯು ಕೇವಲ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ನೆನಪಲ್ಲ, ಅದು ಹೋರಾಟದ ಚೇತನದ ಅಮರತ್ವವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ. ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಅಳಿಯಬಹುದು, ಆದರೆ ಅವರು ಯಾವ ಆದರ್ಶಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಡಿದರೋ ಆ ಕಿಡಿ ಎಂದಿಗೂ ಆರದು. ನಿರಂಜನರು ಈ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಘಟನೆಯನ್ನು ಕೇವಲ ಅಂಕಿ-ಅಂಶಗಳ ದಾಖಲೆಯಾಗಿಸದೆ, ಜನರ ಭಾವನೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆಸಿ ಒಂದು ದಂತಕಥೆಯನ್ನಾಗಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆ ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ಅಕ್ಷರ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಶಾಶ್ವತಗೊಳಿಸಿ, ಅದಕ್ಕೊಂದು ಕಲಾತ್ಮಕ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯು ಓದುಗನಿಗೂ ಒಂದು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತದೆ; ‘‘ನಿಮ್ಮ ಸೃತಿಪಟಲದಲ್ಲಿ ಕಯ್ಯೂರು ವೀರರ ಸ್ಮರಣೆ ಚಿರಕಾಲ ಹಸುರಾಗಿರಲಿ! ಬದುಕಿನ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಸಾಗುವ ನಿಮಗೆಲ್ಲ ಆ ಸ್ಮರಣೆ ತಿಳಿವು ನೀಡುವ ಬೆಳಕಾಗಲಿ!’’ ಎನ್ನುವ ಮೂಲಕ, ಈ ಕಥೆಯನ್ನು ಓದಿ ಮರೆಯುವುದಲ್ಲ, ಇದನ್ನು ‘ಚಿರವಾಗಿ’ ಸ್ಮರಣೆಯಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು, ಆ ಹೋರಾಟದ ಆಶಯಗಳನ್ನು ಜೀವಂತವಾಗಿಡಬೇಕು ಎಂಬ ಕರೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಕಾದಂಬರಿಯ ಕಥೆಯು ಕೇರಳದ ಕಾಸರಗೋಡು ಭಾಗದ, ತೇಜಸ್ವಿನಿ ನದಿಯ ತಟದಲ್ಲಿರುವ ಕಯ್ಯೂರು ಎಂಬ ಕುಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಊಳಿಗಮಾನ್ಯ ಪದ್ಧತಿ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಡಳಿತದ ಶೋಷಣೆಯಿಂದ ತತ್ತರಿಸಿದ್ದ ರೈತರ ನಡುವೆ, ಅಪ್ಪು ಮತ್ತು ಚಿರುಕಂಡ ಎಂಬ ಯುವಕರು ‘ಮಾಸ್ತರ’ರ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಮತ್ತು ‘ಪಂಡಿತ’ರೆಂಬ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ನಾಯಕರ ವಿಚಾರಗಳಿಂದ ಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ ಜನರನ್ನು ಸಂಘಟಿಸಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಾರೆ. ರೈತ ಸಂಘದ ಸ್ಥಾಪನೆ, ಅಕ್ಷರಾಭ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಚರ್ಚೆಗಳ ಮೂಲಕ ರೈತರಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡುತ್ತದೆ. ಜಮೀನ್ದಾರರು ಬಡ ರೈತನಾದ ಕೃಷ್ಣನ್ ನಾಯರ್ ಎಂಬವನ ಬೆಳೆಯನ್ನು ಕಸಿದುಕೊಳ್ಳಲು ಬಂದಾಗ, ಸಂಘಟಿತ ರೈತರು ಅದನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದ್ದು ಅವರ ಮೊದಲ ದೊಡ್ಡ ವಿಜಯವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಘಟನೆಯಿಂದ ಕೆರಳಿದ ಜಮೀನ್ದಾರರು ಮತ್ತು ಸರಕಾರದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಬಂದ ಸುಬ್ಬಯ್ಯ ಎಂಬ ಪೊಲೀಸ್ ಪೇದೆಯ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯೇ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ಒಂದು ದುರಂತಮಯ ತಿರುವಿಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತದೆ. ರೈತರ ಮೆರವಣಿಗೆಯ ಮೇಲೆ ಹಲ್ಲೆ ಮಾಡಿದ ಸುಬ್ಬಯ್ಯನನ್ನು ಜನ ಅಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋದಾಗ, ಅವನು ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ತೇಜಸ್ವಿನಿ ನದಿಗೆ ಹಾರಿ ಮುಳುಗಿ ಸಾಯುತ್ತಾನೆ. ಈ ಘಟನೆಯನ್ನು ನೆಪವಾಗಿಸಿಕೊಂಡ ಸರಕಾರ, ‘ಮಲಬಾರ್ ವಿಶೇಷ ಪೊಲೀಸ್’ ಪಡೆಯ ಮೂಲಕ ಕಯ್ಯೂರಿನ ಮೇಲೆ ಭೀಕರ ದೌರ್ಜನ್ಯವನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತದೆ. ಸಾಮೂಹಿಕ ಬಂಧನ, ಹಿಂಸೆ, ಲೂಟಿ ಮತ್ತು ಅತ್ಯಾಚಾರಗಳ ಮೂಲಕ ಇಡೀ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಭಯದ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಂತರ ಮಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಪ್ರಹಸನದಂತಹ ವಿಚಾರಣೆಯ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಅಪ್ಪು, ಚಿರುಕಂಡ, ಕುಂಞಂಬು ಮತ್ತು ಅಬೂಬಕರ್ಗೆ ಮರಣದಂಡನೆ ವಿಧಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ರಾಷ್ಟ್ರದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ನಡೆದರೂ, 1943ರ ಮಾರ್ಚ್ 29ರಂದು, ಆ ನಾಲ್ವರು ವೀರರು ‘ಇಂಕ್ವಿಲಾಬ್ ಜಿಂದಾಬಾದ್!’ ಎಂದು ಘೋಷಣೆ ಕೂಗುತ್ತಾ ನಗುಮುಖದಿಂದ ಗಲ್ಲಿಗೇರಿ, ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಚಿರಸ್ಮರಣೀಯರಾಗುತ್ತಾರೆ.
ಕಾದಂಬರಿಯಲ್ಲಿ ಕಯ್ಯೂರಿನ ಪರಿಸರವು ಕೇವಲ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಾಗಿರದೆ, ಅದೊಂದು ಜೀವಂತ ಪಾತ್ರವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿದೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ತೇಜಸ್ವಿನಿ ನದಿಯು ಕಯ್ಯೂರಿನ ಆತ್ಮದಂತಿದೆ. ಅದು ಕೇವಲ ಕೃಷಿಗೆ ನೀರುಣಿಸುವ ಜೀವನಾಡಿಯಲ್ಲ, ಜನರ ಬದುಕಿನ ಲಯ, ಸಂಪರ್ಕದ ಸೇತು ಮತ್ತು ಹೋರಾಟದ ಮೂಕಸಾಕ್ಷಿ. ಕಥೆಯ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಅಪ್ಪು ಮತ್ತು ಚಿರುಕಂಡರು ಒಂದು ‘ಒಡಕು ದೋಣಿ’ಯಲ್ಲಿ ನದಿಯನ್ನು ದಾಟಿ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಅನಿಶ್ಚಿತ ಮಾರ್ಗಕ್ಕೆ ಇಳಿಯುವುದು, ಹೋರಾಟದ ರೂಪಕದಂತಿದೆ. ಪೊಲೀಸ್ ದೌರ್ಜನ್ಯದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅದೇ ನದಿಯು ಜನರನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ತಾಯಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಪೇದೆ ಸುಬ್ಬಯ್ಯನ ಪಾಲಿಗೆ ಅದೇ ನದಿಯು ಮೃತ್ಯುವಾಗಿ, ಶೋಷಣೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರಕೃತಿಯೇ ಪ್ರತೀಕಾರ ತೀರಿಸಿಕೊಂಡಿತೇನೋ ಎಂಬಂತೆ ಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ. ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ನೋಡುತ್ತಾ, ಮಾನವ ಜಗತ್ತಿನ ಸಂಘರ್ಷಗಳನ್ನು ತನ್ನೊಳಗೆ ಬಚ್ಚಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ನಿರ್ಲಿಪ್ತವಾಗಿ ಹರಿಯುವ ತೇಜಸ್ವಿನಿ, ಚರಿತ್ರೆಯ ನಿರಂತರ ಗತಿಯನ್ನು ಮತ್ತು ಹೋರಾಟದ ಶಾಶ್ವತ ಸ್ಮರಣೆಯನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ.
ಈ ಹೋರಾಟದ ಮೂಲ ಕಾರಣವಾಗಿದ್ದು ಊಳಿಗಮಾನ್ಯ ಪದ್ಧತಿಯ ಕ್ರೂರ ಶೋಷಣೆ. ಭೂಮಿಯೆಲ್ಲವೂ ನಂಬಿಯಾರ್ ಮತ್ತು ನಂಬೂದರಿಯಂತಹ ಜಮೀನ್ದಾರರ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿದ್ದು, ರೈತರು ಕೇವಲ ಗೇಣಿದಾರರಾಗಿದ್ದರು. ಸಿಂಹಪಾಲು ಗೇಣಿ, ತೀರಿಸಲಾಗದ ಸಾಲದ ಸುಳಿ, ಪ್ರತಿಫಲವಿಲ್ಲದ ಬಿಟ್ಟಿ ಚಾಕರಿ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಗಳು ಅವರ ಬದುಕನ್ನು ನರಕವಾಗಿಸಿದ್ದವು. ಈ ಶೋಷಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳಾಗಿ ನಂಬಿಯಾರ್ ಮತ್ತು ನಂಬೂದರಿ ಪಾತ್ರಗಳು ಬರುತ್ತವೆ. ನಂಬಿಯಾರ್ ಊಳಿಗಮಾನ್ಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಕುತಂತ್ರಿ ಮತ್ತು ಕ್ರೂರ ಮುಖವಾದರೆ, ನಂಬೂದರಿಯು ಅದರ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತಿರುವ, ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ ಮುಖವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತಾನೆ. ಇವರಿಗೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ಹೋರಾಟದ ಪ್ರೇರಕ ಶಕ್ತಿಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವವನು ‘ಮಾಸ್ತರು’. ಆತ ಕೇವಲ ಅಕ್ಷರ ಕಲಿಸುವ ಗುರುವಲ್ಲ, ರೈತರಲ್ಲಿ ಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಸ್ವಾಭಿಮಾನದ ಕಿಡಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತಿಸಿ, ಅವರಿಗೆ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಮೂಡಿಸುವ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕ.
ಚಳವಳಿಯು ಒಗ್ಗಟ್ಟು ಮತ್ತು ಬಹುಸ್ತರದ ನಾಯಕತ್ವದಿಂದಾಗಿಯೇ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚಳಿಯದೆ ಉಳಿಯಿತು. ‘ಪಂಡಿತ’ರಂತಹವರು ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ವೈಚಾರಿಕ ಬುನಾದಿ ಹಾಕಿದರೆ, ‘ಮಾಸ್ತರ’ರು ಅದನ್ನು ಸ್ಥಳೀಯ ವಾಸ್ತವಕ್ಕೆ ಅಳವಡಿಸಿದರು. ಅಪ್ಪು, ಚಿರುಕಂಡ, ಕುಂಞಂಬು ಮತ್ತು ಅಬೂಬಕರ್ ಎಂಬ ಯುವ ನಾಯಕರು ಚಳವಳಿಯ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲ ಶಕ್ತಿಯಾದರು. ಅಪ್ಪು ಹೋರಾಟದ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಆವೇಗ ಮತ್ತು ಧೈರ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದರೆ, ಚಿರುಕಂಡ ಅದರ ಬೌದ್ಧಿಕ ಮತ್ತು ವ್ಯೆಹಾತ್ಮಕ ಶಕ್ತಿಯಾದ. ಕುಂಞಂಬುವಿನಂತಹ ವಿದ್ಯಾವಂತ ಮತ್ತು ಅಬೂಬಕರ್ನಂತಹ ಕಾರ್ಮಿಕ ಚಳವಳಿಯ ಅನುಭವವಿದ್ದ ಯುವಕರು ಚಳವಳಿಗೆ ಹೊಸ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟರು. ಈ ಸಂಘಟಿತ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಮುರಿಯಲು ಸರಕಾರವು ಪೊಲೀಸ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಒಂದು ದಮನಕಾರಿ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿತು. ಪೇದೆ ಸುಬ್ಬಯ್ಯನ ಪ್ರಚೋದನೆಯಿಂದ ಹಿಡಿದು, ‘ಮಲಬಾರ್ ವಿಶೇಷ ಪೊಲೀಸ್’ ಪಡೆಯು ನಡೆಸಿದ ನರಮೇಧ, ವಿಚಾರಣೆಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ಮತ್ತು ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಮೂಲಕ ನೀಡಿದ ಮರಣದಂಡನೆ ಇವೆಲ್ಲವೂ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ತನ್ನ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ನಡೆಸುವ ಕ್ರೌರ್ಯವನ್ನು ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ.
‘‘ಒಗ್ಗಟ್ಟಿಲ್ಲದ, ನಾಯಕರಿಲ್ಲದ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಸರಕಾರ ಮುರಿದಿಕ್ಕಿತು’’ ಎಂಬ ಮಾತಿಗೆ ಕಯ್ಯೂರಿನ ಹೋರಾಟವು ಒಂದು ವಿಭಿನ್ನ ಉತ್ತರವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಸರಕಾರವು ಹೋರಾಟವನ್ನು ದೈಹಿಕವಾಗಿ ‘ಮುರಿದಿಕ್ಕಿದರೂ’, ಅದರ ಚೇತನವನ್ನು ಮುರಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಅವರ ಒಗ್ಗಟ್ಟು ಮತ್ತು ನಾಯಕತ್ವವೇ ಆ ದೈಹಿಕ ಸೋಲನ್ನು ಒಂದು ನೈತಿಕ ಮತ್ತು ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಗೆಲುವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿತು. ಈ ಪರಿವರ್ತನೆಯನ್ನು ಕಾದಂಬರಿಯಲ್ಲಿನ ಮಾವಿನ ಸಸಿಗಳ ಸಾಂಕೇತಿಕತೆಯು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಮಾಸ್ತರು ನೆಟ್ಟ ಮಾವಿನ ಸಸಿಗಳು, ಕ್ರಾಂತಿಯ ಬೀಜ ಮೊಳೆತು, ಚಳವಳಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆದು, ಹುತಾತ್ಮರ ತ್ಯಾಗದ ‘ಫಲ’ವನ್ನು ಕೊಡುವುದನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತವೆ. ಜಮೀನ್ದಾರ ನಂಬಿಯಾರನು ಆ ಫಲಭರಿತ ಮರಗಳನ್ನು ಕಡಿದುರುಳಿಸಿದರೂ, ಆ ಮರಗಳು ಈಗಾಗಲೇ ಬಿತ್ತಿದ ಬೀಜಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅದೇ ರೀತಿ, ಸರಕಾರವು ಹೋರಾಟಗಾರರ ದೇಹಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡಬಹುದೇ ಹೊರತು, ಅವರು ಬಿತ್ತಿಹೋದ ಆದರ್ಶಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಅವರ ತ್ಯಾಗದ ಸ್ಮರಣೆಯನ್ನು ಅಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.
ನಿರಂಜನರ ನಿರೂಪಣಾ ತಂತ್ರವು ಕಾದಂಬರಿಗೆ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಆಯಾಮವನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ‘ಬನ್ನಿ, ಹೀಗೆ ಬನ್ನಿ’ ಎಂದು ಓದುಗರನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಸಂಬೋಧಿಸಿ, ಕಥೆಯೊಳಗೆ ಕೈಹಿಡಿದು ಕರೆದೊಯ್ಯುವ ಮೂಲಕ ಅವರನ್ನು ಕೇವಲ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಾಗಿಸದೆ, ಹೋರಾಟದ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಪಾಲುದಾರರನ್ನಾಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಇಡೀ ಕಥೆಯನ್ನು ‘ಕಯೂರು ವೀರಗಾಥಾ’ ಎಂಬ ಜಾನಪದ ನೃತ್ಯ-ನಾಟಕದ ಪ್ರದರ್ಶನದಂತೆ ಹಿನ್ನೋಟದ(ಫ್ಲ್ಯಾಶ್ಬ್ಯಾಕ್) ತಂತ್ರದಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿಸುವ ವಿಧಾನವು, ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಘಟನೆಗೆ ಪೌರಾಣಿಕ ಗಾಂಭೀರ್ಯವನ್ನು ತಂದುಕೊಡುತ್ತದೆ. ಈ ಮೂಲಕ ಶ್ರೀಸಾಮಾನ್ಯ ರೈತರ ಹೋರಾಟ ಮತ್ತು ತ್ಯಾಗವನ್ನು ’ವೀರಗಾಥೆ’ಯ ಮಟ್ಟಕ್ಕೇರಿಸಿ, ಶೋಷಿತರ ದುರಂತಮಯ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಸ್ಫೂರ್ತಿದಾಯಕ, ಅಮರ ದಂತಕಥೆಯನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ, ನವೋದಯದ ಆಲಂಕಾರಿಕ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಬದಿಗೊತ್ತಿ ಬಳಸಲಾದ ನೇರ, ಹರಿತ ಮತ್ತು ಪಾತ್ರೋಚಿತ ಭಾಷೆಯು ವಾಸ್ತವದ ಕ್ರೌರ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂಘರ್ಷಗಳನ್ನು ಮನಮುಟ್ಟುವಂತೆ ಕಟ್ಟಿಕೊಡುತ್ತದೆ.
‘ಚಿರಸ್ಮರಣೆ’ ಕೇವಲ ಕಯ್ಯೂರಿನ ರೈತರ ಹೋರಾಟದ ಕಥೆಯಲ್ಲ. ಅದು ಜಗತ್ತಿನಾದ್ಯಂತ ನ್ಯಾಯ, ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಘನತೆಗಾಗಿ ನಡೆಯುವ ಎಲ್ಲಾ ಹೋರಾಟಗಳ ಕಥೆ. ನಿರಂಜನರು ತಮ್ಮ ಮುನ್ನುಡಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿಕೊಂಡಂತೆ, ಅವರು ಕೇವಲ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ದಾಖಲಿಸಲಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ‘‘ಇತಿಹಾಸ ರಚಿಸಿದ್ದರು, ಕತೆಯಾಗಿದ್ದರು, ದಂತಕಥೆಯಾಗಿದ್ದರು’’ ಆದವರ ಆತ್ಮವನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿದಿದ್ದಾರೆ. ಆ ಮೂಲಕ, ಹುತಾತ್ಮರಿಗೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಅಜರಾಮರ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ನಿಜವಾದ ‘ಚಿರಸ್ಮರಣೆ’ಯನ್ನು ತಮ್ಮ ಕೃತಿಯ ಮೂಲಕ ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.
