ಸಾಹಿತ್ಯ, ರಂಗಭೂಮಿ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನೆಯ ತ್ರಿವೇಣಿ ಸಂಗಮ : ಕ.ವೆಂ. ರಾಜಗೋಪಾಲ

ಆಧುನಿಕ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಅವಲೋಕಿಸಿದಾಗ, ಯಾವುದೇ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪಂಥದ ಚೌಕಟ್ಟಿಗೆ ಸಿಲುಕದೆ, ಆದರೆ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಚಳವಳಿಗಳೊಡನೆ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಸಂವಾದ ನಡೆಸಿದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಠುರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವಾಗಿ ಪ್ರೊ. ಕ.ವೆಂ. ರಾಜಗೋಪಾಲ (ಕ.ವೆಂ.) ಎದ್ದು ಕಾಣುತ್ತಾರೆ. ನವೋದಯದ ರಮ್ಯತೆ, ನವ್ಯದ ಬೌದ್ಧಿಕ ತೀವ್ರತೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಗತಿಪರ ಚಳವಳಿಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಳಕಳಿ - ಈ ಮೂರರ ಅಪರೂಪದ ಸಂಗಮವಾಗಿದ್ದ ಕ.ವೆಂ. ಅವರ ಜನ್ಮ ಶತಮಾನೋತ್ಸವದ ವರ್ಷವಿದು (1924-2024). ಕೇವಲ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿ ಸುಮ್ಮನಾಗುವ ಸಾಹಿತಿ ಅವರಾಗಿರಲಿಲ್ಲ; ಬದಲಾಗಿ ತರಗತಿಯ ಕೋಣೆಯಲ್ಲಿ ಮೇಷ್ಟ್ರಾಗಿ, ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ, ಕ್ಷೇತ್ರಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಹೊಸ ಪ್ರತಿಭೆಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸುವ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕರಾಗಿ ಅವರು ಕನ್ನಡದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಲೋಕಕ್ಕೆ ನೀಡಿದ ಕೊಡುಗೆ ಅಪಾರವಾದುದು.

ಹಾಸನ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅರಕಲಗೂಡು ತಾಲೂಕಿನ ಕಟ್ಟೆಪುರದಲ್ಲಿ 1924ರ ನವೆಂಬರ್ 10ರಂದು ಜನಿಸಿದ ಕ.ವೆಂ., ಮೈಸೂರು ಮತ್ತು ಧಾರವಾಡದ ಬೌದ್ಧಿಕ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಂಡರು. ತೀ.ನಂ.ಶ್ರೀ. ಅವರಂತಹ ದಿಗ್ಗಜರ ಪ್ರಭಾವ ಮತ್ತು ಧಾರವಾಡದ ಬೌದ್ಧಿಕ ಪರಿಸರ ಅವರ ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಕೃಷಿಗೆ ಭದ್ರ ಬುನಾದಿ ಹಾಕಿತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ಅಡಿಗರ ಒಡನಾಟವು ಅವರನ್ನು ನವ್ಯದತ್ತ ಸೆಳೆಯಿತು. ಅವರ ಮೊದಲ ಕವನ ಸಂಕಲನ ‘ಅಂಜೂರ’ಕ್ಕೆ ಸ್ವತಃ ಅಡಿಗರೇ ಮುನ್ನುಡಿ ಬರೆದಿದ್ದರು ಎಂಬುದು ಕ.ವೆಂ. ಅವರ ಕಾವ್ಯಶಕ್ತಿಗೆ ಸಿಕ್ಕ ಮೊದಲ ಮನ್ನಣೆಯಾಗಿತ್ತು.

ನವ್ಯದ ಉಚ್ಛ್ರಾಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ಅವರು ಸಾಮಾಜಿಕ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಮರೆಯಲಿಲ್ಲ. ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವರು ಬರೆದ ‘ಮೇ ತಿಂಗಳ ಅಬ್ಬರ’ ಕವನ ಸಂಕಲನವು ಅಂದಿನ ದಮನಕಾರಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ವಿರುದ್ಧದ ನೇರ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯಾಗಿತ್ತು. ಕೇವಲ ವೈಯಕ್ತಿಕ ತಲ್ಲಣಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಮುಖಿ ಧೋರಣೆಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದ ನವ್ಯ ಕಾವ್ಯವನ್ನು ಸಾಮಾಜಿಕ ಆಕ್ರೋಶದತ್ತ ಹೊರಳಿಸಿದ ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮೂಡಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿ ಅವರಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ‘ನದಿಯ ಮೇಲಿನ ಗಾಳಿ’ ಮತ್ತು ‘ಈ ನೆಲದ ಕರೆ’ ಅವರ ಕಾವ್ಯದ ಪಕ್ವತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಕೃತಿಗಳು.

ಕ.ವೆಂ. ಅವರ ಸೃಜನಶೀಲತೆಯ ಮತ್ತೊಂದು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖ ಮಜಲು ರಂಗಭೂಮಿ. ಅವರು ನಾಟಕವನ್ನು ಕೇವಲ ಮನರಂಜನೆಯ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿ ನೋಡದೆ, ಅದೊಂದು ‘ವೈಚಾರಿಕ ಅನುಸಂಧಾನ’ದ ವೇದಿಕೆಯನ್ನಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡರು. 12ನೇ ಶತಮಾನದ ಶರಣ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ಕುರಿತು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ನಾಟಕಗಳು ಬಂದಿವೆಯಾದರೂ, ಕ.ವೆಂ. ಅವರ ‘ಕಲ್ಯಾಣದ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳು’ ನಾಟಕವು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಕ್ರಾಂತಿಯ ಉಚ್ಛ್ರಾಯ ಸ್ಥಿತಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಅದು ವಿಫಲವಾದ ಬಗೆ, ಅಲ್ಲಿನ ಆಂತರಿಕ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಘರ್ಷಗಳು, ಬಿಜ್ಜಳನ ಆಡಳಿತದ ಸಂಕೀರ್ಣತೆ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಅಧಿಕಾರ ಲಾಲಸೆಯನ್ನು ಈ ನಾಟಕವು ಎಳೆಎಳೆಯಾಗಿ ಬಿಚ್ಚಿಡುತ್ತದೆ. ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ವರ್ತಮಾನದ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಜ್ಞೆಯೊಂದಿಗೆ ನೋಡುವ ಅವರ ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಕ್ಕೆ ಇದೊಂದು ಉತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆ.

ಹಾಗೆಯೇ, ಅವರ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾದ ‘ಭಗತ್ ಸಿಂಗ್: ಒಂದು ವಿಚಾರಣೆ’ ಮತ್ತು ‘ಗಾಂಧಿ: ವಿಚಾರಣೆ’ ನಾಟಕಗಳು, ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮಹಾಪುರುಷರನ್ನು ಕುರುಡು ಪೂಜೆಗೆ ಒಳಪಡಿಸದೆ, ಅವರ ತತ್ವಗಳನ್ನು ತಾರ್ಕಿಕವಾಗಿ ರಂಗದ ಮೇಲೆ ‘ವಿಚಾರಣೆ’ಗೆ ಗುರಿಪಡಿಸುವ ಧೈರ್ಯವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದವು. ಶೇಕ್ಸ್‌ಪಿಯರ್‌ನ ಸಂಕೀರ್ಣ ರಾಜಕೀಯ ನಾಟಕ ‘ಕೊರಿಯೋಲೇನಸ್’ (Coriolanus) ಅನ್ನು ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ತಂದ ಕೀರ್ತಿಯೂ ಇವರದೇ. ರಂಗಭೂಮಿಯ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿಯೂ ಅವರು ಅನೇಕ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದ್ದರು.

ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದ ಕ.ವೆಂ. ಅವರು ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಎಂದಿಗೂ ‘ಸುರಕ್ಷಿತ’ ಅಥವಾ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಹಾದಿಯನ್ನು ತುಳಿಯಲಿಲ್ಲ. ಅವರ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಯಾವಾಗಲೂ ಹೊಸ ಚರ್ಚೆಗಳಿಗೆ ನಾಂದಿ ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದವು. ‘ಬೌದ್ಧ ಮತದಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷಕಲೆ’ ಎಂಬ ಅವರ ಕೃತಿಯು ಇದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಕರಾವಳಿಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕಲೆಯಾದ ಯಕ್ಷಗಾನವು ವೈದಿಕ ಅಥವಾ ಪುರಾಣ ಮೂಲಗಳಿಂದ ಬಂದಿದ್ದಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಅದು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ಯಕ್ಷಾರಾಧನೆಯಿಂದ ವಿಕಾಸಗೊಂಡಿರಬಹುದು ಎಂಬ ಅವರ ವಾದವು ಜಾನಪದ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಸಂಚಲನ ಮೂಡಿಸಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ಕೇವಲ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸದೆ, ಹೆಗಲಿಗೆ ಚೀಲ ಹಾಕಿಕೊಂಡು, ನೀರಿನ ಬಾಟಲಿ ಹಿಡಿದು ಬನವಾಸಿ, ಸನ್ನತಿಯಂತಹ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ಕ್ಷೇತ್ರಕಾರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಅಲೆದಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಾಗೆಯೇ, ಆದಿಕವಿ ಪಂಪನ ಹೆಸರು ‘ಪಂಪಾ ಸರೋವರ’ದಿಂದ ಬಂದಿಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಜೈನ ತೀರ್ಥಂಕರ ‘ಪದ್ಮಪ್ರಭ’ನಿಂದ (ಮಾಣಿಕ್ಯ ಜಿನೇಂದ್ರ) ಬಂದಿರಬಹುದು ಎಂಬ ಅವರ ಊಹೆ ಕೂಡ ಸಂಶೋಧನಾ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಚಿಂತನೆಗೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು.

ತಮ್ಮ ಬಹುಮುಖಿ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದ ಮತ್ತೊಂದು ಮಜಲಾಗಿ, ಶಂಕರ್ ನಾಗ್ ಅವರ ನಿರ್ದೇಶನದ ಮೈಲಿಗಲ್ಲು ಸಿನೆಮಾ ‘ಆಕ್ಸಿಡೆಂಟ್’ನಲ್ಲಿ (1985) ಅವರು ಅಭಿನಯಿಸಿದ್ದರು. ಆ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿನ ಅವರ ಪಾತ್ರವು ಅವರ ನೈಜ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದಂತೆಯೇ ಗಂಭೀರ ಮತ್ತು ಚಿಂತನಶೀಲವಾಗಿತ್ತು. ತಮ್ಮ ಗುರುವಾದ ಅಡಿಗರು ರಾಜಕೀಯಕ್ಕೆ ಇಳಿದಾಗ ಅದನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸುವಷ್ಟು ಬೌದ್ಧಿಕ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತೆ ಅವರಲ್ಲಿತ್ತು. ನಿರ್ಭೀತ ಸಂಶೋಧನಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿ ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯ ಅಂತಃಕರಣದ ಸಂಗಮವಾಗಿದ್ದ ಪ್ರೊ. ಕ.ವೆಂ. ರಾಜಗೋಪಾಲ ಅವರು, ಇಂದಿನ ಕದಡಿದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ‘ವಿಚಾರಣೆ’ಯ ದೀವಿಗೆಯಾಗಿ ಸದಾ ಪ್ರಸ್ತುತರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ.

ಡಿಸೆಂಬರ್ 13ರಂದು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ರವೀಂದ್ರ ಕಲಾಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಇವರ ಶತಮಾನೋತ್ಸವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಕರ್ನಾಟಕ ನಾಟಕ ಅಕಾಡಮಿ ಮತ್ತು ಕ.ವೆಂ. ಜನ್ಮಶತಮಾನೋತ್ಸವ ಸಮಿತಿ ಹಮ್ಮಿಕೊಂಡಿದೆ. ಇದು ಅವರ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕಲಾವಂತಿಕೆಗೆ ನೀಡಿದ ಮನ್ನಣೆ. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಚಿಂತನೆಗಳನ್ನು ಮುಂದಿನ ತಲೆಮಾರಿಗೆ ದಾಟಿಸುವುದು ಅವರಿಗೆ ಸಲ್ಲಿಸಬಹುದಾದ ನಿಜವಾದ ಗೌರವವಾಗಿದೆ.