ನ್ಯಾಯದ ಹಾದಿ ತಪ್ಪಿದಾಗ: ಒಂದು ವಿಫಲ ತನಿಖೆ, ಇನ್ನೊಂದು ಕ್ರೂರ ಸಂಚು

ಈ ಎರಡೂ ತೀರ್ಪುಗಳನ್ನು ಪರಸ್ಪರ ಹೋಲಿಸಬಾರದು. ಒಂದು, ನ್ಯಾಯ ಒದಗಿಸುವಲ್ಲಿನ ವೈಫಲ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸಿದರೆ, ಇನ್ನೊಂದು, ಅನ್ಯಾಯವನ್ನೇ ನ್ಯಾಯವೆಂದು ಬಿಂಬಿಸಲು ನಡೆದ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಬಯಲುಮಾಡಿದೆ. ಈ ತೀರ್ಪುಗಳು ನಮ್ಮ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಸುಧಾರಣೆ, ರಾಜಕೀಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದಿಂದ ಅವುಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಪೊಲೀಸರ ಉತ್ತರದಾಯಿತ್ವವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುವುದರ ತುರ್ತು ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತವೆ. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಭಯೋತ್ಪಾದನೆಯ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ಸಿಗುವುದೂ ಇಲ್ಲ, ಅಮಾಯಕರು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಬಲಿಪಶುಗಳಾಗುವುದು ತಪ್ಪುವುದೂ ಇಲ್ಲ.

ಭಾರತದ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ಭಯೋತ್ಪಾದನಾ ಪ್ರಕರಣಗಳ ತೀರ್ಪುಗಳು ಕೇವಲ ಕಾನೂನಾತ್ಮಕ ದಾಖಲೆಗಳಾಗಿ ಉಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಅವು ನಮ್ಮ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ದಕ್ಷತೆ, ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತೆ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಒತ್ತಡಗಳಿಗೆ ಜಗ್ಗುವ ಅಥವಾ ಜಗ್ಗದಿರುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಕನ್ನಡಿಗಳಾಗಿವೆ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಂದ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಭಯೋತ್ಪಾದನಾ ಪ್ರಕರಣಗಳ ತೀರ್ಪುಗಳು -2008ರ ಮಾಲೆಗಾಂವ್ ಸ್ಫೋಟ ಪ್ರಕರಣ ಮತ್ತು 2006ರ ಮುಂಬೈ ರೈಲು ಸ್ಫೋಟ ಪ್ರಕರಣ -ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಆಳವಾದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಅರ್ಹವಾಗಿವೆ.

ಎರಡೂ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ಆರೋಪಿಗಳು ಖುಲಾಸೆಗೊಂಡಿದ್ದರೂ, ಈ ಎರಡೂ ತೀರ್ಪುಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ತಕ್ಕಡಿಯಲ್ಲಿಟ್ಟು ನೋಡುವುದು ನ್ಯಾಯದ ಆಶಯಗಳಿಗೆ ಮಾಡುವ ಅನ್ಯಾಯ. ಒಂದರಲ್ಲಿ, ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯ ವೈಫಲ್ಯದಿಂದ ಪ್ರಬಲ ಸಂಶಯಗಳಿದ್ದರೂ ಆರೋಪಿಗಳು ಪಾರಾದರೆ, ಇನ್ನೊಂದರಲ್ಲಿ ಅಮಾಯಕರನ್ನು ಸಿಲುಕಿಸಲು ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯೇ ಕ್ರೂರ ಸಂಚು ರೂಪಿಸಿದ್ದು ಬಯಲಾಗಿದೆ. ಈ ಎರಡೂ ತೀರ್ಪುಗಳ ಹಿಂದಿನ ಸತ್ಯಾಸತ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಅವು ಎತ್ತುವ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ನಮ್ಮ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಆರೋಗ್ಯಕ್ಕೆ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿವೆ.

ಮಾಲೆಗಾಂವ್ (2008) - ಬಲವಾದ ಸಂಶಯ,

ವಿಫಲವಾದ ತನಿಖೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಸಂಘರ್ಷ

2008ರ ಸೆಪ್ಟಂಬರ್ 29ರಂದು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಮಾಲೆಗಾಂವ್‌ನ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಬಾಹುಳ್ಯದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಸ್ಫೋಟದಲ್ಲಿ ಆರು ಜನರು ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿ, ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಜನರು ಗಾಯಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಈ ಪ್ರಕರಣದ ತನಿಖೆಯನ್ನು ಮೊದಲು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಭಯೋತ್ಪಾದನಾ ನಿಗ್ರಹ ದಳ (ಎಟಿಎಸ್) ನಡೆಸಿತ್ತು. ನಂತರ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ತನಿಖಾ ದಳ (ಎನ್‌ಐಎ) ತನಿಖೆ ವಹಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ಸಾಧ್ವಿ ಪ್ರಜ್ಞಾ ಸಿಂಗ್ ಠಾಕೂರ್, ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಕರ್ನಲ್ ಪ್ರಸಾದ್ ಪುರೋಹಿತ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವರನ್ನು ಆರೋಪಿಗಳೆಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಸುದೀರ್ಘ ವಿಚಾರಣೆಯ ನಂತರ ವಿಶೇಷ ಎನ್‌ಐಎ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಎಲ್ಲಾ ಆರೋಪಿಗಳನ್ನು ಖುಲಾಸೆಗೊಳಿಸಿತು. ಈ ಖುಲಾಸೆಯ ಹಿಂದಿನ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ, ಇದು ಕೇವಲ ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರಗಳ ಕೊರತೆಯಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ವೈಫಲ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂಘರ್ಷದ ಕಥೆಯಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.

1. ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಬಲವಾದ ಸಂಶಯ

ಆರೋಪಿಗಳನ್ನು ಖುಲಾಸೆಗೊಳಿಸುವಾಗ, ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಅವರ ವಿರುದ್ಧ ಬಲವಾದ ಸಂಶಯವಿದೆ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳಿದೆ. ಆದರೆ, ಕಾನೂನಿನ ಪ್ರಕಾರ, ಸಂಶಯ ಎಷ್ಟೇ ಬಲವಾಗಿದ್ದರೂ, ಅದು ಸಾಕ್ಷ್ಯಕ್ಕೆ ಪರ್ಯಾಯವಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ತಮ್ಮ ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ: ‘‘ಈ ಪ್ರಕರಣದ ಸಂಗತಿಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿರುವ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು ಆರೋಪಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಗಂಭೀರ ಸಂಶಯವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವುದು ಅವಶ್ಯಕ. ಆದರೆ ಕೇವಲ ಸಂಶಯದ ಮೇಲೆ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ, ನಾನು ಸಂಶಯದ ಪ್ರಯೋಜನವನ್ನು (benefit of doubt ನೀಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.’’

ಇದೇ ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ, ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಸಮಾಜದ ನೋವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡಿರುವುದಾಗಿಯೂ ಹೇಳಿದೆ: ‘‘ಈ ರೀತಿಯ ಘೋರ ಅಪರಾಧವು ಶಿಕ್ಷೆಗೊಳಗಾಗದೆ ಉಳಿದಿರುವುದರಿಂದ ಸಮಾಜಕ್ಕೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಂತ್ರಸ್ತರ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ಉಂಟಾದ ಸಂಕಟ, ಹತಾಶೆ ಮತ್ತು ಆಘಾತದ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಅರಿವಿದೆ. ಆದರೂ, ಕೇವಲ ನೈತಿಕ ನಂಬಿಕೆ ಅಥವಾ ಸಂಶಯದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಆರೋಪಿಯನ್ನು ದೋಷಿ ಎಂದು ನಿರ್ಣಯಿಸಲು ಕಾನೂನು ಅನುಮತಿಸುವುದಿಲ್ಲ.’’

ಈ ಮಾತುಗಳು, ಆರೋಪಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಪರೋಕ್ಷ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳಿದ್ದರೂ, ಅವುಗಳನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆ ವಿಫಲವಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತವೆ.

2. ಕಾಣೆಯಾದ ದಾಖಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಎನ್‌ಐಎ ವೈಫಲ್ಯ

ಪ್ರಕರಣದ ವಿಚಾರಣೆ ವೇಳೆ, ಎಟಿಎಸ್ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ್ದ ಪ್ರಮುಖ ದಾಖಲೆಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ದಂಡಾಧಿಕಾರಿಗಳ ಮುಂದೆ ದಾಖಲಾಗಿದ್ದ 13 ಸಾಕ್ಷಿಗಳ ಹೇಳಿಕೆಗಳು ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ದಾಖಲೆಗಳಿಂದ ನಿಗೂಢವಾಗಿ ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿದ್ದವು. ಈ ಹೇಳಿಕೆಗಳು ಪಿತೂರಿಯನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಅತ್ಯಂತ ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿದ್ದವು. ಆದರೆ, ಎನ್‌ಐಎ ಈ ದಾಖಲೆಗಳ ಮೂಲ ಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಲು ಅಥವಾ ಅವುಗಳ ನಕಲು ಪ್ರತಿಗಳ ಸತ್ಯಾಸತ್ಯತೆಯನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಯಾವುದೇ ಗಂಭೀರ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಇದು ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯವೇ ಅಥವಾ ಅಸಮರ್ಥತೆಯೇ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕುತ್ತದೆ. ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ತನ್ನ ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ಈ ಬಗ್ಗೆ ಅಸಮಾಧಾನ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದು, ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ತನ್ನ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ನಿಭಾಯಿಸಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ.

3. ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷ: ಎಟಿಎಸ್ v/s ಎನ್‌ಐಎ

ಈ ಪ್ರಕರಣದ ಅತ್ಯಂತ ಗೊಂದಲಕಾರಿ ಅಂಶವೆಂದರೆ, ಎರಡು ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಾದ ಎಟಿಎಸ್ ಮತ್ತು ಎನ್‌ಐಎ ನಡುವಿನ ಸ್ಪಷ್ಟ ಸಂಘರ್ಷ.

ಎಟಿಎಸ್ ತನಿಖೆ ಮತ್ತು ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆಯ ಆರೋಪ: ಆರಂಭಿಕ ತನಿಖೆ ನಡೆಸಿದ ಹೇಮಂತ್ ಕರ್ಕರೆ ನೇತೃತ್ವದ ಎಟಿಎಸ್, ಆರೋಪಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಬಲವಾದ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಅನೇಕ ಸಾಕ್ಷಿಗಳು ನಂತರ ತಮ್ಮ ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿ, ಎಟಿಎಸ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ತಮಗೆ ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ನೀಡಿ, ಒತ್ತಾಯಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಹೇಳಿಕೆ ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆಂದು ಆರೋಪಿಸಿದರು. ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಇದನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದೆ: ‘‘...ಅನೇಕ ಸಾಕ್ಷಿಗಳು ತಮ್ಮ ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸುವಾಗ, ಎಟಿಎಸ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಬಲವಂತವಾಗಿ ತಮ್ಮಿಂದ ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆಂದು ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಹೇಳಿಕೆಗಳು ಸ್ವಯಂಪ್ರೇರಿತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಬೆದರಿಕೆ, ಒತ್ತಡ, ಮಾನಸಿಕ ಮತ್ತು ದೈಹಿಕ ಹಿಂಸೆ ನೀಡಿ, ಎಟಿಎಸ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ವಿವಿಧ ಸಾಕ್ಷಿಗಳಿಂದ ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದರು.’’

ಎನ್‌ಐಎ ನಿಲುವು ಮತ್ತು ಆರೋಪಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ?: 2011ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡ ಎನ್‌ಐಎ, ಎಟಿಎಸ್‌ನ ತನಿಖೆಯನ್ನೇ ಅನುಮಾನಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಎನ್‌ಐಎ ತನ್ನ ಪೂರಕ ದೋಷಾರೋಪ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ, ಸಾಧ್ವಿ ಪ್ರಜ್ಞಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವರ ಮೇಲಿನ MCOCA (ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸಂಘಟಿತ ಅಪರಾಧ ನಿಯಂತ್ರಣ ಕಾಯ್ದೆ) ಆರೋಪಗಳನ್ನು ಕೈಬಿಟ್ಟಿತು. ಎಟಿಎಸ್ ಸಾಕ್ಷಿಗಳಿಗೆ ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ನೀಡಿದೆ ಎಂದು ಎನ್‌ಐಎ ವಾದಿಸಿತು. ವಿಶೇಷವೆಂದರೆ, ಆರೋಪಿಗಳಿಂದ ಎನ್‌ಐಎ ವಿರುದ್ಧ ಯಾವುದೇ ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆಯ ಆರೋಪ ಕೇಳಿಬರಲಿಲ್ಲ.

ಇಲ್ಲಿಯೇ ಅನುಮಾನಗಳು ದಟ್ಟವಾಗುವುದು. ಒಂದು ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆ (ಎಟಿಎಸ್) ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ಸಾಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಇನ್ನೊಂದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆ (ಎನ್‌ಐಎ) ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸಿದ್ದು, ಎರಡೂ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಪರಸ್ಪರರ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡುತ್ತಿದ್ದವೇ ಹೊರತು, ಸತ್ಯವನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಲು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಭಾವನೆ ಮೂಡುತ್ತದೆ.

4. ರೋಹಿಣಿ ಸಾಲಿಯಾನ್ ಹೇಳಿಕೆ

ಪ್ರಕರಣದ ವಿಶೇಷ ಸರಕಾರಿ ಅಭಿಯೋಜಕಿಯಾಗಿದ್ದ ರೋಹಿಣಿ ಸಾಲಿಯಾನ್ ಅವರು 2015ರಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ ಸ್ಫೋಟಕ ಹೇಳಿಕೆಯು ಈ ಸಂಶಯವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಬಲಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಸರಕಾರ ಬದಲಾದ ನಂತರ (ಬಿಜೆಪಿ ನೇತೃತ್ವದ ಎನ್‌ಡಿಎ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದ ನಂತರ), ಆರೋಪಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ‘‘ಸೌಮ್ಯವಾಗಿ ವರ್ತಿಸುವಂತೆ’’ ಎನ್‌ಐಎ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ತಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಒತ್ತಡ ಹೇರಿದ್ದರು ಎಂದು ಅವರು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದ್ದರು. ಅವರ ಈ ಹೇಳಿಕೆಯು, ರಾಜಕೀಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪವು ತನಿಖೆಯ ದಿಕ್ಕನ್ನೇ ಬದಲಾಯಿಸಿತೇ ಎಂಬ ಗಂಭೀರ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಎತ್ತುತ್ತದೆ. ಸಾಲಿಯಾನ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ಇದು ಕೇವಲ ಕಾನೂನು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ವೈಫಲ್ಯವಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ವೈಫಲ್ಯ.

ಮಾಲೆಗಾಂವ್ ತೀರ್ಪು ಕೇವಲ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಕೊರತೆಯಿಂದಾದ ಖುಲಾಸೆಯಲ್ಲ. ಇದು ಬಲವಾದ ಸಂಶಯವಿದ್ದರೂ, ಪ್ರಮುಖ ದಾಖಲೆಗಳು ಕಳೆದುಹೋದ, ಸಾಕ್ಷಿಗಳು ಪ್ರತಿಕೂಲವಾದ ಮತ್ತು ಎರಡು ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಸಂಘರ್ಷಕ್ಕಿಳಿದು, ರಾಜಕೀಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದ ಆರೋಪಗಳು ಕೇಳಿಬಂದ ಒಂದು ವಿಫಲ ಪ್ರಕರಣ. ಇಲ್ಲಿ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಆರೋಪಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತೇ ಎಂಬ ಅನುಮಾನವನ್ನು ತಳ್ಳಿಹಾಕಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ.

ಮುಂಬೈ ರೈಲು ಸ್ಫೋಟ (2006) - ಅಮಾಯಕರನ್ನು ಸಿಲುಕಿಸಿದ ಕ್ರೂರ ಸಂಚು

2006ರ ಜುಲೈ 11ರಂದು ಮುಂಬೈನ ಉಪನಗರ ರೈಲುಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಸರಣಿ ಸ್ಫೋಟಗಳಲ್ಲಿ 189 ಜನರು ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿ, 800ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಜನರು ಗಾಯಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಈ ಪ್ರಕರಣದ ತನಿಖೆಯನ್ನು ಸಹ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಎಟಿಎಸ್ ನಡೆಸಿ 13 ಜನರನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ, ಅವರು ಸಿಮಿ ಮತ್ತು ಲಷ್ಕರೆ ತಯ್ಯಿಬಾ ಸಂಘಟನೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆಂದು ಆರೋಪಿಸಿತ್ತು. 2015ರಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ MCOCA ನ್ಯಾಯಾಲಯವು 12 ಜನರನ್ನು ದೋಷಿಗಳೆಂದು ತೀರ್ಪು ನೀಡಿ, ಐವರಿಗೆ ಮರಣದಂಡನೆ ಮತ್ತು ಏಳು ಜನರಿಗೆ ಜೀವಾವಧಿ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಿತ್ತು.

ಆದರೆ, ಈ ತೀರ್ಪನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಸಲ್ಲಿಸಲಾದ ಮೇಲ್ಮನವಿಯ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಿದ ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್, ಎಲ್ಲಾ ಆರೋಪಿಗಳನ್ನು ಖುಲಾಸೆಗೊಳಿಸಿ, ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಕಠಿಣ ಶಬ್ದಗಳಲ್ಲಿ ತರಾಟೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು. ಮಾಲೆಗಾಂವ್ ಪ್ರಕರಣಕ್ಕಿಂತ ಈ ತೀರ್ಪು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಕೇವಲ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಕೊರತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡಲಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಅಮಾಯಕರನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ಸಿಲುಕಿಸಲು ನಡೆಸಿದ ಕ್ರೂರ ಸಂಚನ್ನು ಬಯಲಿಗೆಳೆಯಿತು.

1. ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯ ‘ವಂಚನೆಯ ಮುಕ್ತಾಯ’ (Deceptive Closure)

ಹೈಕೋರ್ಟ್ ತನ್ನ ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ, ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ‘ವಂಚನೆಯ ಮುಕ್ತಾಯ’ವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ. ಅಂದರೆ, ನಿಜವಾದ ಅಪರಾಧಿಗಳನ್ನು ಹಿಡಿಯುವ ಬದಲು, ಅಮಾಯಕರನ್ನು ಸಿಲುಕಿಸಿ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ಮುಗಿಸಿದಂತೆ ತೋರಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದೆ. ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಮಾತುಗಳು ಹೀಗಿವೆ: ‘‘ಅಪರಾಧದ ನಿಜವಾದ ಅಪರಾಧಿಯನ್ನು ಶಿಕ್ಷಿಸುವುದು, ಅಪರಾಧ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ತಡೆಯಲು, ಕಾನೂನಿನ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯಲು ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕರ ಸುರಕ್ಷತೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಒಂದು ದೃಢವಾದ ಮತ್ತು ಅವಶ್ಯಕವಾದ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಆರೋಪಿಗಳನ್ನು ನ್ಯಾಯದ ಮುಂದೆ ತರುವ ಮೂಲಕ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಸುಳ್ಳು ನೋಟವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವುದು ತಪ್ಪು ನಿರ್ಣಯದ ಭಾವನೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈ ವಂಚನೆಯ ಮುಕ್ತಾಯವು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಸುಳ್ಳು ಭರವಸೆ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ, ನಿಜವಾದ ಅಪಾಯವು ಹಾಗೆಯೇ ಉಳಿದಿರುತ್ತದೆ. ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ, ಈ ಪ್ರಕರಣವು ಇದನ್ನೇ ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ.’’

ಈ ಮಾತುಗಳು, ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಸಮಾಜವನ್ನು ದಾರಿ ತಪ್ಪಿಸಿದೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಎಷ್ಟು ಬಲವಾಗಿ ನಂಬಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

2. ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ಮತ್ತು ಬಲವಂತದ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆಗಳು

ಪ್ರಕರಣದ ಪ್ರಮುಖ ಆಧಾರವಾಗಿದ್ದ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆ ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ನೀಡಿ, ಬಲವಂತವಾಗಿ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಕಂಡುಕೊಂಡಿತು. ಆರೋಪಿಗಳಿಗೆ ಅಮಾನವೀಯ ಮತ್ತು ಅನಾಗರಿಕ ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ನೀಡಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ತೀರ್ಪು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದೆ. ವೈದ್ಯಕೀಯ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿದ ನ್ಯಾಯಾಲಯ, ಈ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆಗಳು ಸ್ವಯಂಪ್ರೇರಿತವಲ್ಲ ಮತ್ತು ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿತು. ‘‘ಆರೋಪಿ ಎ5ನ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಪಡೆಯಲು ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ ನೀಡಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಮೇಲಿನ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು ಸಾಕಷ್ಟು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆಯ ಕುರಿತು ಪ್ರತಿವಾದಿಗಳು ಮಾಡಿದ ಆರೋಪಗಳಿಗೆ ಪ್ರಾಸಿಕ್ಯೂಷನ್ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಉತ್ತರಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದ ಕಾರಣ, ಪ್ರತಿವಾದಿಗಳು ಮುಂದಿಟ್ಟ ಸಾಕ್ಷ್ಯವು ಅಚಲವಾಗಿ ಉಳಿಯಿತು. ಹೀಗಾಗಿ, ಭಾರತೀಯ ಸಾಕ್ಷ್ಯ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 24ರ ಭಾಷೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ, ಎ5ನ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆ ಹೇಳಿಕೆಯು ಕಾನೂನಿನಲ್ಲಿ ಸ್ವೀಕಾರಾರ್ಹವಲ್ಲ ಎಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯಕ್ಕೆ ನಾವು ಬಂದಿದ್ದೇವೆ’’ ಎಂದು ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಹೇಳಿತು.

ಇದು ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಕಾನೂನನ್ನು ಗಾಳಿಗೆ ತೂರಿ, ಅಮಾಯಕರನ್ನು ಸಿಲುಕಿಸಲು ಕ್ರೂರ ಮಾರ್ಗಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯವೇ ನೀಡಿದ ಸ್ಪಷ್ಟ ಪ್ರಮಾಣಪತ್ರ.

3. ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಸೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲ ತನಿಖೆ

ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಸಾಕ್ಷಿಗಳನ್ನು ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಒಳಪಡಿಸಿಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿತು. ಸಾಕ್ಷಿಗಳ ಗುರುತಿನ ಪೆರೇಡ್‌ಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವಲ್ಲಿನ ಲೋಪಗಳು, ಪ್ರಮುಖ ಸಾಕ್ಷಿಗಳನ್ನು ವಿಚಾರಿಸದಿರುವುದು ಮತ್ತು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ವಸ್ತುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸರಿಯಾದ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸದಿರುವುದು - ಇವೆಲ್ಲವೂ ತನಿಖೆಯು ಪೂರ್ವಾಗ್ರಹಪೀಡಿತವಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಿದವು.

ಇನ್ನೊಂದು ಆಘಾತಕಾರಿ ವಿಷಯವೆಂದರೆ, 2008ರಲ್ಲಿ ಮುಂಬೈ ಕ್ರೈಂ ಬ್ರಾಂಚ್, ಇಂಡಿಯನ್ ಮುಜಾಹಿದೀನ್ (ಐಎಂ) ಸಂಘಟನೆಯ ಸಹ-ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ಸಾದಿಕ್ ಶೇಕ್‌ನನ್ನು ಬಂಧಿಸಿದಾಗ, ಆತ ಮುಂಬೈ ರೈಲು ಸ್ಫೋಟಗಳನ್ನು ತಾವೇ ಮಾಡಿದ್ದಾಗಿ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಕೊಂಡಿದ್ದ. ಆದರೆ, ಎಟಿಎಸ್ ಈ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿ, ತಾವು ಬಂಧಿಸಿದ 13 ಜನರ ಮೇಲೆಯೇ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿತ್ತು. ಇದು, ತಮ್ಮ ತನಿಖೆಯು ತಪ್ಪೆಂದು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಇಷ್ಟಪಡದ ಅಥವಾ ಬೇರಾವುದೋ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಸತ್ಯವನ್ನು ಮರೆಮಾಚಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ.

ಎರಡು ತೀರ್ಪುಗಳು, ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ಸತ್ಯಗಳು

ಮಾಲೆಗಾಂವ್ ಮತ್ತು ಮುಂಬೈ ರೈಲು ಸ್ಫೋಟ ಪ್ರಕರಣಗಳೆರಡರಲ್ಲೂ ಆರೋಪಿಗಳು ಖುಲಾಸೆಗೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬ ಒಂದೇ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಅವೆರಡನ್ನೂ ಸಮೀಕರಿಸುವುದು ದೊಡ್ಡ ತಪ್ಪು. ಅವುಗಳು ನಮ್ಮ ನ್ಯಾಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ಮತ್ತು ಗಂಭೀರ ವೈಫಲ್ಯಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ.

ಮಾಲೆಗಾಂವ್ ಪ್ರಕರಣವು ಬಲವಾದ ಸಂಶಯವಿದ್ದರೂ ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ವಿಫಲವಾದ ಪ್ರಕರಣ. ಇಲ್ಲಿ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷ, ರಾಜಕೀಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದ ಆರೋಪಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಕಣ್ಮರೆಯು ನ್ಯಾಯದ ಹಾದಿಯನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿದವು. ಇಲ್ಲಿನ ವೈಫಲ್ಯವು ಅಸಮರ್ಥತೆ, ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯ ಅಥವಾ ಆರೋಪಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಆಗಿರಬಹುದು ಎಂಬ ಸಂಶಯ ಉಳಿಯುತ್ತದೆ.

ಮುಂಬೈ ರೈಲು ಸ್ಫೋಟ ಪ್ರಕರಣವು ಅಮಾಯಕರನ್ನು ಸಿಲುಕಿಸಲು ನಡೆದ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಸಂಚಿನ ಪ್ರಕರಣ. ಇಲ್ಲಿ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಯೇ ಅಪರಾಧಿಯ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಚಿತ್ರಹಿಂಸೆ, ಸುಳ್ಳು ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಸೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ನಿಜವಾದ ಅಪರಾಧಿಗಳ ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಸಂಸ್ಥೆಯು ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಅಣಕಿಸಿದೆ. ಇದು ಕೇವಲ ವೈಫಲ್ಯವಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಪ್ರಭುತ್ವದ ಕ್ರೌರ್ಯದ ನಿದರ್ಶನ.

ಆದ್ದರಿಂದ, ಈ ಎರಡೂ ತೀರ್ಪುಗಳನ್ನು ಪರಸ್ಪರ ಹೋಲಿಸಬಾರದು. ಒಂದು, ನ್ಯಾಯ ಒದಗಿಸುವಲ್ಲಿನ ವೈಫಲ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸಿದರೆ, ಇನ್ನೊಂದು, ಅನ್ಯಾಯವನ್ನೇ ನ್ಯಾಯವೆಂದು ಬಿಂಬಿಸಲು ನಡೆದ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಬಯಲುಮಾಡಿದೆ. ಈ ತೀರ್ಪುಗಳು ನಮ್ಮ ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಸುಧಾರಣೆ, ರಾಜಕೀಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದಿಂದ ಅವುಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಪೊಲೀಸರ ಉತ್ತರದಾಯಿತ್ವವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುವುದರ ತುರ್ತು ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತವೆ. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಭಯೋತ್ಪಾದನೆಯ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ಸಿಗುವುದೂ ಇಲ್ಲ, ಅಮಾಯಕರು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಬಲಿಪಶುಗಳಾಗುವುದು ತಪ್ಪುವುದೂ ಇಲ್ಲ.